TTO - Vào những thời điểm quan trọng, chính quyền Trung Quốc đã đặt trật tự lên trên hết thay vì công khai dịch bệnh mới và chấp nhận những xáo trộn trong xã hội. Bài phân tích của báo New York Times của Mỹ.
Bệnh viện Chữ thập đỏ Vũ Hán ngày 25-1, tức 5 ngày sau khi Trung Quốc thừa nhận loại virus corona mới có thể lây từ người sang người, và nó đã lây lan nhiều tuần trước đó - Ảnh: AFP
Đầu tháng 12-2019, một căn bệnh bí ẩn được phát hiện trên vài bệnh nhân ở bệnh viện Vũ Hán, Trung Quốc. Một bác sĩ tên Li Wenliang cố cảnh báo các bạn bè học cùng trường y: "Họ đang bị cách ly trong khoa cấp cứu".
"Thật kinh khủng. Liệu có phải SARS đang trở lại?". Đây là dòng trao đổi của họ trên group chat ngày 30-12. Người bạn của ông Li nhắc lại dịch SARS hồi năm 2002 vốn cũng bắt nguồn từ Trung Quốc và giết gần 800 người trên toàn cầu.
Ngay trong đêm, các quan chức y tế Vũ Hán triệu tập bác sĩ Li, yêu cầu ông giải trình tại sao lại chia sẻ thông tin đó. Ba ngày sau, cảnh sát tiếp tục bắt ông ký biên bản thú nhận hành động cảnh báo đó là "bất hợp pháp".
Cơn ác mộng thành hiện thực
Căn bệnh mới không phải là SARS, nhưng cũng không kém phần nguy hiểm.
Theo báo New York Times, qua lời kể của cư dân, bác sĩ và một số quan chức thành phố Vũ Hán, chính quyền Trung Quốc đã đưa ra nhiều quyết định khiến công tác chống dịch bị chậm trễ trong suốt 7 tuần đầu tiên tính từ lúc virus corona chớm xuất hiện.
Những ngày đó, họ nỗ lực bắt những tiếng nói quan ngại im lặng, trong đó có nhiều bác sĩ. Cảnh báo về mối nguy hiểm của căn bệnh mới bị giảm xuống, khiến 11 triệu dân Vũ Hán không hiểu rằng họ cần phải tự bảo vệ bản thân.
Nhà chức trách đóng cửa khu chợ động vật Vũ Hán - nơi được xem là tâm điểm ổ dịch - nhưng lại thông báo việc này chỉ phục vụ "công tác sửa sang".
Giới quan sát nhận xét sự do dự của chính giới Trung Quốc một phần cũng vì họ chuẩn bị cho kỳ họp Quốc hội lớn thường niên trong tháng 1. Và cũng vì giữ thể diện chính trị, họ đã để mất đi cơ hội tốt nhất chặn đứng dịch bệnh trước khi nó lây lan rộng.
"Giới chức y tế Vũ Hán đã không làm gì để cảnh báo người dân về mối nguy hiểm" - chuyên gia Yanzhong Huang thuộc tổ chức Hội đồng Quan hệ đối ngoại (Mỹ), đưa ra nhận xét.
Đến khi cả guồng máy nhà nước Trung Quốc báo động vào ngày 20-1-2020, virus corona đã bắt đầu lan khắp thế giới, làm rung chuyển thị trường tài chính và buộc các nước phải áp lệnh giới hạn đi lại với Trung Quốc.
Trở lại làm việc sau khi bị khiển trách, bác sĩ Li - một chuyên gia về nhãn khoa - đã bị nhiễm virus corona sau khi điều trị chứng tăng nhãn áp cho một phụ nữ vào ngày 10-1. Bệnh nhân này lại bị lây từ cô con gái...
Chợ hải sản Vũ Hán ngày 11-1 - Ảnh: AFP
Sự im lặng đáng sợ
Ông Hu Xiaohu bán thịt heo ở Chợ hải sản Vũ Hán cảm thấy có gì đó không ổn hồi cuối tháng 12-2019. Quanh ông, nhiều người đột ngột đổ bệnh với triệu chứng sốt cao, vài người bị cách ly trong bệnh viện mà không ai hiểu tại sao.
Trong bệnh viện, bác sĩ và y tá bối rối khi tiếp nhận một loạt bệnh nhân với các triệu chứng của viêm phổi virus nhưng không ai đáp ứng với phác đồ điều trị sẵn có. Họ nhanh chóng nhận ra sự lạ: Những người đó đều làm việc ở chợ Vũ Hán.
Ngày 1-1-2020, cảnh sát bao vây khu chợ và ra lệnh đóng cửa lập tức. Hãng tin Tân Hoa Xã nói động thái này phục vụ công tác "sửa chữa", nhưng buổi sáng hôm đó lại xuất hiện thêm nhiều người trong trang phục chống độc đến khử trùng khu vực này.
Trước đó 1 ngày, Trung Quốc đã chính thức thông báo cho văn phòng Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ở Bắc Kinh về ổ dịch, tuy nhiên lúc đó họ vẫn lạc quan rằng mọi thứ "đều trong tầm kiểm soát".
9 ngày sau khi chợ Vũ Hán đóng cửa, một người đàn ông vốn là khách thường xuyên trở thành nạn nhân tử vong đầu tiên của virus corona. Ông Zeng, 61 tuổi, đã mang trong người nhiều bệnh mãn tính khi nhập viện cấp cứu trong tình trạng sốt cao và khó thở.
Chính quyền thông báo về cái chết của ông 2 ngày sau. Họ chỉ không nhắc đến một chi tiết hết sức quan trọng: Vợ ông Zeng phát triệu chứng bệnh 5 ngày sau chồng.
Bà chưa từng đến chợ Vũ Hán lần nào.
Khoa hồi sức tích cực trong Bệnh viện Đại học Y Vũ Hán ngày 24-1 - Ảnh: AP
Cuộc đua với thời gian
Cách chợ hải sản Vũ Hán hơn 30km, các nhà khoa học của Viện Nghiên cứu virus Vũ Hán cố tìm hiểu các mẫu bệnh phẩm gửi về từ khắp các bệnh viện.
Bà Zheng-Li Shi, người từng bám đuổi virus SARS ở Quảng Đông hồi năm 2002, cũng nằm trong nhóm nghiên cứu.
Giữa lúc công chúng không hay biết gì về bóng ma đang lơ lửng, bà Zheng và các đồng nghiệp nhanh chóng xâu chuỗi được rằng virus mới có họ hàng với SARS. Bộ gen trùng hợp của chúng gợi ý rằng vật chủ mang mầm bệnh có thể là dơi - một trong nhiều động vật hoang dã được tiêu thụ ở chợ Vũ Hán.
Cùng thời điểm đó, bác sĩ Li và nhiều chuyên gia y khoa ở Vũ Hán bắt đầu phát đi cảnh báo trong khi chính quyền vẫn còn án binh bất động.
Trả lời phỏng vấn nhật báo China Youth Daily, bác sĩ Lu Xiaohong, trưởng khoa tiêu hoá Bệnh viện thành phố số 5, cho biết từ ngày 25-12-2019 bà đã nghe tin đồn rằng bệnh đã lây lan trong cộng đồng y bác sĩ - tức 3 tuần trước khi chính quyền chịu thừa nhận.
Bà Lu không lên tiếng công khai, nhưng bà âm thầm cảnh báo cho một trường học nằm gần một khu chợ khác trong thành phố.
Đến tuần đầu tiên của tháng 1-2020, khoa cấp cứu Bệnh viện số 5 đã chật cứng bệnh nhân. Nhiều trường hợp có nguyên cả gia đình cùng bị bệnh. Đây là bằng chứng rõ nhất cho thấy bệnh có thể lây từ người sang người - nhưng chính quyền Trung Quốc khi đó vẫn nói "ít có khả năng".
"Tôi nhận ra chúng tôi đã đánh giá thấp nguy cơ" - bác sĩ Lu thừa nhận.
Đến ngày 7-1-2020, các nhà khoa học Trung Quốc đã định danh được kẻ thù và công bố cho thế giới. Tên của nó là 2019-nCoV.
Hành khách đến từ Vũ Hán được kiểm tra thân nhiệt tại Hàng Châu (Trung Quốc) ngày 23-1 - Ảnh: REUTERS
Ưu tiên sai lầm
Ông chủ tịch tỉnh Hồ Bắc Wang Xiaodong có lẽ đã nhận ra cái giá cho sai lầm của mình khi chọn ưu tiên là "chính trị" trong bài phát biểu trước Quốc hội ngày 7-1.
Sau hôm đó, Vũ Hán vẫn thản nhiên tổ chức một lễ hội thường niên cho 40.000 gia đình. Sự kiện này bị chỉ trích là bằng chứng cho thấy chính quyền quá xem thường con virus mới. Thậm chí đến người dân cũng chủ quan.
Khi Dong Guanghe phát sốt hôm 8-1, gia đình ông vẫn không chút cảnh giác. Ông được chữa trị ở bệnh viện rồi cho về nhà. Nhưng 10 ngày sau, vợ ông cũng ngã bệnh với cùng triệu chứng.
"Tin tức không nói gì về tính nghiêm trọng của dịch bệnh. Tôi nghĩ cha tôi chỉ bị cảm lạnh thông thường", cô con gái Dong Mingjing kể.
Ngày 20-1, hơn 1 tháng sau khi các ca bệnh đầu tiên xuất hiện, những lo lắng dồn nén trong công chúng chạm tới điểm bùng nổ. Người ta chính thức thừa nhận virus corona mới có thể lây từ người sang người, tệ hơn, một bệnh nhân thậm chí đã lây cho 14 nhân viên y tế.
2 ngày sau, thành phố Vũ Hán ban bố lệnh phong toả - một động thái chỉ có thể thực hiện với sự đồng ý của Bắc Kinh. Đến lúc này nhiều người dân mới bắt đầu cảm thấy sức nặng của tình hình,
Đám đông hối hả đổ ra sân bay, nhà ga để thoát khỏi thành phố trước khi lệnh phong toả có hiệu lực sáng 23-1. Các bệnh viện thì chật cứng bệnh nhân, nhiều người lo lắng không biết mình có bị nhiễm virus chưa.
"Chúng tôi không đeo khẩu trang vì sợ khách hàng lo lắng. Khi họ phong toả Vũ Hán tôi mới nghĩ thôi rồi, đây không phải là chuyện bình thường nữa", cô Yu Haiyan làm nghề phục vụ nhà hàng ở Hồ Bắc kể.
Cuộc khủng hoảng đang nghiêm trọng hơn theo mỗi ngày trôi qua. Những nỗ lực của bác sĩ Li không còn bị coi thường nữa. Trên mạng xã hội, Toà án Nhân dân tối cao Trung Quốc đã bênh vực ông và chỉ trích cảnh sát vì hành động điều tra vô căn cứ.
"Nếu chính quyền công bố thông tin dịch sớm hơn, có lẽ mọi thứ không tệ như bây giờ. Chúng ta cần sự cởi mở và minh bạch", ông Li trao đổi với báo NYT từ trong bệnh viện. Ông đang phục hồi tốt.
As New Coronavirus Spread, China’s Old Habits Delayed Fight
At critical turning points, Chinese authorities put secrecy and order ahead of openly confronting the growing crisis and risking public alarm or political embarrassment.
By Chris Buckley and
WUHAN, China — A mysterious illness had stricken seven patients at a hospital, and a doctor tried to warn his medical school classmates. “Quarantined in the emergency department,” the doctor, Li Wenliang, wrote in an online chat group on Dec. 30, referring to patients.
“So frightening,” one recipient replied, before asking about the epidemic that began in China in 2002 and ultimately killed nearly 800 people. “Is SARS coming again?”
In the middle of the night, officials from the health authority in the central city of Wuhan summoned Dr. Li, demanding to know why he had shared the information. Three days later, the police compelled him to sign a statement that his warning constituted “illegal behavior.”
ADVERTISEMENT
The illness was not SARS, but something similar: a coronavirus that is now on a relentless march outward from Wuhan, throughout the country and across the globe, killing at least 304 people in China and infecting more than 14,380 worldwide.
The government’s initial handling of the epidemic allowed the virus to gain a tenacious hold. At critical moments, officials chose to put secrecy and order ahead of openly confronting the growing crisis to avoid public alarm and political embarrassment.
A reconstruction of the crucial seven weeks between the appearance of the first symptoms in early December and the government’s decision to lock down the city, based on two dozen interviews with Wuhan residents, doctors and officials, on government statements and on Chinese media reports, points to decisions that delayed a concerted public health offensive.
In those weeks, the authorities silenced doctors and others for raising red flags. They played down the dangers to the public, leaving the city’s 11 million residents unaware they should protect themselves. They closed a food market where the virus was believed to have started, but told the public it was for renovations.
ADVERTISEMENT
Their reluctance to go public, in part, played to political motivations as local officials prepared for their annual congresses in January. Even as cases climbed, officials declared repeatedly that there had likely been no more infections.
By not moving aggressively to warn the public and medical professionals, public health experts say, the Chinese government lost one of its best chances to keep the disease from becoming an epidemic.
“This was an issue of inaction,” said Yanzhong Huang, a senior fellow for global health at the Council on Foreign Relations who studies China. “There was no action in Wuhan from the local health department to alert people to the threat.”
The first case, the details of which are limited and the specific date unknown, was in early December. By the time the authorities galvanized into action on Jan. 20, the disease had grown into a formidable threat.
It is now a global health emergency. It has triggered travel restrictions around the world, shaken financial markets and created perhaps the greatest challenge yet for China’s leader, Xi Jinping. The crisis could upend Mr. Xi’s agenda for months or longer, even undermining his vision of a political system that offers security and growth in return for submission to iron-fisted authoritarianism.
On the last day of 2019, after Dr. Li’s message was shared outside the group, the authorities focused on controlling the narrative. The police announced that they were investigating eight people for spreading rumors about the outbreak.
ADVERTISEMENT
That same day, Wuhan’s health commission, its hand forced by those “rumors,” announced that 27 people were suffering from pneumonia of an unknown cause. Its statement said there was no need to be alarmed.
“The disease is preventable and controllable,” the statement said.
Dr. Li, an ophthalmologist, went back to work after being reprimanded. On Jan. 10, he treated a woman for glaucoma. He did not know she had already been infected with the coronavirus, probably by her daughter. They both became sick. So would he.
Hazmat Suits and Disinfectants
Hu Xiaohu, who sold processed pork in the Huanan Seafood Wholesale Market, sensed by late December that something was amiss. Workers were coming down with nagging fevers. No one knew why but, Mr. Hu said, several were in hospital quarantine.
The market occupies much of a block in a newer part of the city, sitting incongruously near apartment buildings and shops catering to the growing middle class. It is a warren of stalls selling meats, poultry and fish, as well as more exotic fare, including live reptiles and wild game that some in China prize as delicacies. According to a report by the city’s center for disease control, sanitation was dismal, with poor ventilation and garbage piled on wet floors.
In hospitals, doctors and nurses were puzzled to see a cluster of patients with symptoms of a viral pneumonia that did not respond to the usual treatments. They soon noticed that many patients had one thing in common: They worked in Huanan market.
On Jan. 1, police officers showed up at the market, along with public health officials, and shut it down. Xinhua news agency reported that the market was undergoing renovation, but that morning, workers in hazmat suits moved in, washing out stalls and spraying disinfectants.
ADVERTISEMENT
It was, for the public, the first visible government response to contain the disease. The day before, on Dec. 31, national authorities had alerted the World Health Organization’s office in Beijing of an outbreak.
City officials struck optimistic notes in their announcements. They suggested they had stopped the virus at its source. The cluster of illnesses was limited. There was no evidence the virus spread between humans.
“Projecting optimism and confidence, if you don’t have the data, is a very dangerous strategy,” said Alexandra Phelan, a faculty research instructor in the department of microbiology and immunology at Georgetown University.
“It undermines the legitimacy of the government in messaging,” she added. “And public health is dependent on public trust.”
Nine days after the market closed, a man who shopped there regularly became the first fatality of the disease, according to a report by the Wuhan Health Commission, the agency that oversees public health and sanitation. The 61-year-old, identified by his last name, Zeng, already had chronic liver disease and a tumor in his abdomen, and had checked into Wuhan Puren Hospital with a raging fever and difficulty breathing.
The authorities disclosed the man’s death two days after it happened. They did not mention a crucial detail in understanding the course of the epidemic. Mr. Zeng’s wife had developed symptoms five days after he did.
ADVERTISEMENT
She had never visited the market.
The Race to Identify a Killer
About 20 miles from the market, scientists at the Wuhan Institute of Virology were studying samples from the patients checking into the city’s hospitals. One of the scientists, Zheng-Li Shi, was part of the team that tracked down the origins of the SARS virus, which emerged in the southern province of Guangdong in 2002.
As the public remained largely in the dark about the virus, she and her colleagues quickly pieced together that the new outbreak was related to SARS. The genetic composition suggested a common initial host: bats. The SARS epidemic began when a coronavirus jumped from bats to Asian palm civets, a catlike creature that is legally raised and consumed. It was likely that this new coronavirus had followed a similar path — possibly somewhere in or on the way to the Huanan market or another market like it.
Around the same time, Dr. Li and other medical professionals in Wuhan started trying to provide warnings to colleagues and others when the government did not. Lu Xiaohong, the head of gastroenterology at City Hospital No. 5, told China Youth Daily that she had heard by Dec. 25 that the disease was spreading among medical workers — a full three weeks before the authorities would acknowledge the fact. She did not go public with her concerns, but privately warned a school near another market.
By the first week of January, the emergency ward in Hospital No. 5 was filling; the cases included members of the same family, making it clear that the disease was spreading through human contact, which the government had said was not likely.
No one realized, the doctor said, that it was as serious as it would become until it was too late to stop it.
“I realized that we had underestimated the enemy,” she said.
At the Institute of Virology, Dr. Shi and her colleagues isolated the genetic sequence and the viral strain during the first week of January. They used samples from seven of the first patients, six of them vendors at the market.
ADVERTISEMENT
On Jan. 7, the institute’s scientists gave the new coronavirus its identity and began referring to it by the technical shorthand 2019-nCoV. Four days later, the team shared the virus’s genetic makeup in a public database for scientists everywhere to use.
That allowed scientists around the world to study the virus and swiftly share their findings. As the scientific community moved quickly to devise a test for exposure, political leaders remained reluctant to act.
‘Politics is Always No. 1’
As the virus spread in early January, the mayor of Wuhan, Zhou Xianwang, was touting futuristic health care plans for the city.
It was China’s political season, when officials gather for annual meetings of People’s Congresses — the Communist Party-run legislatures that discuss and praise policies. It is not a time for bad news.
When Mr. Zhou delivered his annual report to the city’s People’s Congress on Jan. 7 against a backdrop of bright red national flags, he promised the city top-class medical schools, a World Health Expo, and a futuristic industry park for medical companies. Not once did he or any other city or provincial leader publicly mention the viral outbreak.
“Stressing politics is always No. 1,” the governor of Hubei, Wang Xiaodong, told officials on Jan. 17, citing Mr. Xi’s precepts of top-down obedience. “Political issues are at any time the most fundamental major issues.”
ADVERTISEMENT
Shortly after, Wuhan went ahead with a massive annual potluck banquet for 40,000 families from a city precinct, which critics later cited as evidence that local leaders took the virus far too lightly.
As the congress was taking place, the health commission’s daily updates on the outbreak said again and again that there were no new cases of infection, no firm evidence of human transmission and no infection of medical workers.
“We knew this was not the case!” said a complaint later filed with the National Health Commission on a government website. The anonymous author said he was a doctor in Wuhan and described a surge in unusual chest illnesses beginning Jan. 12.
Officials told doctors at a top city hospital “don’t use the words viral pneumonia on the image reports,” according to the complaint, which has since been removed. People were complacent, “thinking that if the official reports had nothing, then we were exaggerating,” the doctor explained.
Even those stricken felt lulled into complacency.
When Dong Guanghe developed a fever on Jan. 8 in Wuhan, his family was not alarmed, his daughter said. He was treated in the hospital and sent home. Then, 10 days later, Mr. Dong’s wife fell ill with similar symptoms.
“The news said nothing about the severity of the epidemic,” said the daughter, Dong Mingjing. “I thought that my dad had a common cold.”
The government’s efforts to minimize public disclosure persuaded more than just untrained citizens.
“If there are no new cases in the next few days, the outbreak is over,” Guan Yi, a respected professor of infectious diseases at the University of Hong Kong, said on Jan. 15.
ADVERTISEMENT
The World Health Organization’s statements during this period echoed the reassuring words of Chinese officials.
It had spread. Thailand reported the first confirmed case outside China on Jan. 13.
A City Besieged
The first deaths and the spread of the disease abroad appeared to grab the attention of the top authorities in Beijing. The national government dispatched Zhong Nanshan, a renowned and now-semiretired epidemiologist who was instrumental in the fight against SARS, to Wuhan to assess the situation.
He arrived on Jan. 18, just as the tone of local officials was shifting markedly. A health conference in Hubei Province that day called on medical workers to make the disease a priority. An internal document from Wuhan Union Hospital warned its employees that the coronavirus could be spread through saliva.
On Jan. 20, more than a month after the first symptoms spread, the current of anxiety that had been steadily gaining strength exploded into public. Dr. Zhong announced in an interview on state television that there was no doubt that the coronavirus spread with human contact. Worse, one patient had infected at least 14 medical personnel.
Mr. Xi, fresh from a state visit to Myanmar, made his first public statement about the outbreak, issuing a brief set of instructions.
It was only with the order from Mr. Xi that the bureaucracy leapt into action. At that point the death toll was three; in the next 11 days, it would rise above 200.
ADVERTISEMENT
In Wuhan, the city banned tour groups from visiting. Residents began pulling on masks.
Guan Yi, the Hong Kong expert who had earlier voiced optimism that the outbreak could level off, was now alarmed. He dropped by one of the city’s other food markets and was shocked by the complacency, he said. He told city officials that the epidemic was “already beyond control” and would leave. “I hurriedly booked a departure,” Dr. Guan told Caixin, a Chinese news organization.
Two days later, the city announced that it was shutting itself down, a move that could only have been approved by Beijing.
In Wuhan, many residents said they did not grasp the gravity of the epidemic until the lockdown. The mass alarm that officials feared at the start became a reality, heightened by the previous paucity of information.
Crowds of people crushed the airport and train stations to get out before the deadline fell on the morning of Jan. 23. Hospitals were packed with people desperate to know if they, too, were infected.
“We didn’t wear masks at work. That would have frightened off customers,” Yu Haiyan, a waitress from rural Hubei, said of the days before the shutdown. “When they closed off Wuhan, only then did I think, ‘Oh, this is really serious, this is not some average virus.’”
Wuhan’s mayor, Zhou Xianwang, later took responsibility for the delay in reporting the scale of the epidemic, but said he was hampered by the national law on infectious diseases. That law allows provincial governments to declare an epidemic only after receiving central government approval. “After I receive information, I can only release it when I’m authorized,” he said.
ADVERTISEMENT
The official reflex for suppressing discomforting information now appears to be cracking, as officials at various levels seek to shift blame for the government’s response.
With the crisis worsening, Dr. Li’s efforts are no longer viewed as reckless. A commentary on the social media account of the Supreme People’s Court criticized the police for investigating people for circulating rumors.
“It might have been a better way to prevent and control the new coronavirus today if the public had believed the ‘rumor’ then and started to wear masks and carry out sanitary measures and avoid the wild animal market,” the commentary said.
Dr. Li is 34 and has a child. He and his wife are expecting a second in the summer. He is now recovering from the virus in the hospital where he worked. In an interview via text messages, he said he felt aggrieved by the police actions.
“If the officials had disclosed information about the epidemic earlier,” he said, “I think it would have been a lot better. There should be more openness and transparency.”
This article is based on reporting and research by Elsie Chen, Sheri Fink, Claire Fu, Javier Hernandez, Zoe Mou, Amy Qin, Knvul Sheikh, Amber Wang, Yiwei Wang, Sui-Lee Wee, Li Yuan, Albee Zhang and Raymond Zhong.
