Nhà thơ Du Tử Lê - Ảnh: TRIẾT TRẦN
Cũng như nhiều thi sĩ trong thời đại mình, thơ ông còn là phóng chiếu một giai đoạn đầy xáo trộn trong đời sống văn hóa của người Việt. Đầu tháng 6-2018, tuyển thơ Khúc Thụy Du của nhà thơ Du Tử Lê ra mắt độc giả trong nước.
* Thưa nhà thơ Du Tử Lê, thơ của ông đã là nguồn cảm hứng cho nhiều nhạc sĩ nổi tiếng như Phạm Duy, Phạm Đình Chương, Anh Bằng, Trần Duy Đức... phổ nhạc, tạo ra những tình khúc bất hủ.
Nhìn rộng ra, hình như đã có một thời đoạn, trong không gian văn hóa Sài Gòn, nghệ sĩ ở các lĩnh vực khác nhau đã có sự tương tác sáng tạo mật thiết để tạo ra những tác phẩm tinh hoa?
- Vâng. Đúng như ghi nhận của ông: trong "không gian văn hóa Sài Gòn" một thời, các nghệ sĩ ở nhiều lĩnh vực khác nhau đã tìm đến sáng tác của nhau, hầu hợp thành những tương tác sáng tạo mật thiết. Ngay cả khi họ không hề thân quen, hay ít có cơ hội thường xuyên đi lại với nhau.
Ta gọi nhau từ vực, vực khuya
Sớm mai thức, thức xanh: mưa, nắng. ngọn cỏ đau / từ những thị phi / tôi trong tôi rụng: / mùa thay lá / xót / xót rừng khô. / chim hồ nghi / chia tay / như gió / quên che mặt ta gọi nhau từ vực, vực khuya người trôi, trôi những ngày neo bão đìu hiu / tôi / một cõi hư vô.
cánh cửa. bức tường. thân thế, muộn. vết răng găm xuống nỗi buồn, sâu.vai xuôi địa ngục hân hoan, cháy. ngọn lửa / vô tình / kiếp , kiếp sau?
10-2017
* Ấy là bởi một "tâm tính văn nghệ" theo "kiểu Sài Gòn" nói chung, hay chỉ là từ những giao cảm, tình thân riêng có giữa những cá nhân?
- Như tôi đã nói, cái mà ông gọi là "không gian văn hóa sáng tạo" đó không hề có từ những giao cảm, những tình thân riêng, mà nó là một trong những nét đặc thù của sinh hoạt văn học, nghệ thuật ở miền Nam trước đây.
Tôi thí dụ, trước khi soạn thành ca khúc Ngậm ngùi thơ Huy Cận, nhạc sĩ Phạm Duy không hề quen biết tác giả Lửa thiêng.
Cũng vậy, nhạc sĩ Phạm Đình Chương chưa hề gặp nhà thơ Quang Dũng đã rất thành công khi gom hai bài thơ Đôi bờ và Đôi mắt người Sơn Tây của Quang Dũng để làm thành ca khúc Đôi mắt người Sơn Tây...
Tuy nhiên, tôi cũng không loại bỏ trường hợp một số người làm thơ thuê (trả tiền) cho nhạc sĩ, để nhạc sĩ đó soạn thành ca khúc thơ của họ, dù giữa hai người có tình thân với nhau hay không.
Nhưng tôi chưa thấy một ca khúc nào ra đời trong hoàn cảnh như vậy được nhiều người biết tới; dù cho nhà thơ kia, sau đó, có bỏ tiền thuê ca sĩ hát hoặc làm thành băng nhạc...
Ít người biết rằng trước khi phổ nhạc bài thơ Khúc Thụy Du của tôi, thì tôi và nhạc sĩ Anh Bằng không hề biết nhau. Tôi từng kể, lần đầu tiên khi nhạc sĩ Anh Bằng tìm tôi, tôi đã hỏi: "Ông là ai, gặp tôi có việc gì không?...", trước khi chúng tôi có được với nhau cái giao tình phải nói là tốt đẹp trong tinh thần tương kính.
Sự kiện này cũng xảy ra cho tôi và nhạc sĩ Trần Duy Đức. Trước năm 1975, Trần Duy Đức ở Pleiku, tôi ở Sài Gòn. Anh đọc thơ tôi trên tạp chí Văn. Không hề liên lạc với nhau, dù qua thư từ. Anh soạn thành ca khúc, những bài thơ anh thích...
Mãi tới năm 1983, ở Cali, anh ấy mới tìm tôi và cho biết đã phổ thành ca khúc khá nhiều bài thơ của tôi, từ trước năm 1975.
* 50 bài thơ trong thi tuyển Khúc Thụy Du lần này do ông chủ động chọn lọc, có thể thấy rõ hai nhánh quan trọng trong sự nghiệp thi ca của ông: thơ tình và thơ thế sự. Sự trở lại với người đọc lần này, bằng thi tuyển này, có ý nghĩa thế nào với cá nhân ông?
- Thi tuyển Khúc Thụy Du của tôi là một nỗ lực rất đáng ghi nhận trong tình cảnh tế nhị của sinh hoạt văn chương Việt Nam hiện tại, mặc dù trước đây, hai tập thơ của tôi là Giỏ hoa thời mới lớn (2013) và Mẹ về Biển Đông (2017) từng được ấn hành trở lại trong nước.
Lại nữa, trong luận án tốt nghiệp văn bằng thạc sĩ bộ môn lý luận phê bình văn học, Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn Hà Nội, tựa đề "Thơ
Du Tử Lê dưới góc nhìn tư duy nghệ thuật" (mã số 60 22 01 20), tác giả Trần Thị Như Ngọc cũng đã nhấn mạnh rằng cõi thơ Du Tử Lê còn rất nhiều lĩnh vực cần phải tìm hiểu, nghiên cứu thêm... thì hôm nay thi phẩm
Khúc Thụy Du ra đời đem đến cho người đọc khía cạnh thơ thế sự bên cạnh nhánh thơ tình của tôi. Dù thoáng nhẹ, nhưng với tôi, nó vẫn là một gợi mở tiếp cận, rất hữu ích...
* Là một trong năm nhà thơ hàng đầu của Sài Gòn (bên cạnh Nguyên Sa, Tô Thùy Yên, Thanh Tâm Tuyền, Nguyễn Đức Sơn), và đến nay vẫn còn sáng tác khá đều (đăng tải trên trang dutule.com), xin ông chia sẻ về ý nghĩa của sáng tạo thơ ca trước đây và bây giờ có gì khác biệt, theo trải nghiệm cá nhân?
- Tôi quan niệm, mỗi cá nhân trước khi sinh ra đã được Thượng đế chọn trước một nghề nghiệp hay công việc thích hợp. Điều mà chúng ta gọi một cách nôm na là năng khiếu hay "cái khiếu". Cá nhân, tôi nghĩ tôi sống sót được tới ngày hôm nay nhờ tình yêu văn chương.
Trước đây khi còn ở trên quê hương, tôi không thấy văn chương thực sự "cứu rỗi" tôi như những năm tháng tôi luân lạc xứ người... Vì thế, tôi tự nhủ, hãy viết, cứ viết cho tới ngày nào sức khỏe, khả năng không còn cho phép.
* "Khả năng", có thể hiểu theo nghĩa nào, thưa ông?
- Tôi sẽ nói rõ hơn một chút. Khi dùng hai chữ này, với tôi, nó mang ý nghĩa: ngày nào thấy mình không còn cái gì mới (nội dung hay hình thức) tôi sẽ ngưng viết. Tấm gương lớn nhất của tôi là sức làm việc của nhà thơ R. Tagore (Ấn Độ).
Ở được bền lâu với chữ - nghĩa, tôi thấy hình như tôi "chín" hơn nhiều so với những năm tháng trẻ tuổi.
* Nếu có một cuộc đối thoại với người đọc trẻ hôm nay yêu mến thơ ông, điều quan trọng mà ông muốn chia sẻ với họ sau những bài thơ là gì?
- Câu nói đầu tiên với họ là lời cảm ơn chân thành của tôi. Tôi sẽ nói rõ hơn với họ rằng, tôi e sẽ không còn có một Du Tử Lê hôm nay nếu không có họ.
Và, một điều nữa, quan trọng không kém là dù ở tuổi nào thì các bạn trẻ của tôi cũng hãy dành một góc (dù nhỏ) tâm hồn cho thi ca. Tại sao? Tại vì thi ca là phần đất tinh thần tốt nhất cho chúng ta nuôi dưỡng những mơ mộng trước cuộc sống thực tế ngày càng khốc liệt, lạnh lùng, tàn nhẫn như hiện nay.
Con người, ngoài nhu cầu vật chất, còn có nhu cầu tinh thần. Chính nhu cầu tinh thần kia cho chúng ta sự khác biệt, rõ ràng, dứt khoát nhất giữa chúng ta và loài vật.
* Cuối cùng, một thi sĩ giàu có về thơ tình, một người sống trong kho tàng tình cảm đầy phong phú - có thể nói gì về tình yêu trong cuộc đời?
- Tình yêu nói chung (không giới hạn trong tình yêu nam nữ), với tôi là một thứ tôn giáo. Thứ tôn giáo mà mỗi chúng ta là giáo chủ của tôn giáo đó. Kẻ giàu có nhất trong nhân loại, theo tôi, không phải là người nhiều tiền của nhất; mà là người có nhiều tình yêu nhất, dành cho đồng loại, thiên nhiên, thú vật.
Bởi vì ngay cả khi bạn giàu có như Bill Gates thì bạn cũng chẳng thể mua chuộc, hối lộ thần chết, để khỏi chết. Và khi chết, bạn cũng chẳng thể mang theo tiền bạc bạn có. Tất cả mọi thứ thuộc về vật chất, bạn đều buộc phải bỏ lại.
Cái bạn bỏ lại tốt đẹp, được mọi người nhớ, nhắc chính là tình yêu mà bạn đã có, đã cho mọi người khi còn sống. Nói khác đi, đó là thứ tiền tệ hay tài - sản - tinh - thần mà ngay thần chết cũng không thể tước, đoạt được của bạn.
* Xin cảm ơn ông.
Du Tử Lê sinh năm 1942 tại Hà Nam. Ông là tác giả của 70 tập thơ, văn xuôi. Ông học Đại học Văn khoa Sài Gòn, tu nghiệp báo chí tại Indianapolis, Indiana (1969). Giải thưởng Văn chương toàn quốc tại Sài Gòn năm 1973 (tập Thơ tình Du Tử Lê 1967-1972).
Thập niên 1980-1990, thơ ông xuất hiện trên Los Angeles Times và New York Times. Thơ ông được dịch trong tuyển tập Understanding Vietnam (liên Đại học Berkeley, UCLA, London ấn hành; là sách giáo khoa về văn học Việt Nam cho nhiều đại học tại châu Âu).
Ông là một trong sáu nhà thơ Việt Nam thế kỷ 20 có thơ dịch trong tuyển tập World Poetry - An Anthology of Verse from Antiquity to Our Time (W.W. Norton New York, 1998). Ông từng thuyết trình về sáng tạo thơ ca tại một số đại học ở Mỹ, Pháp, Đức và Úc. Ông hiện cư ngụ tại Garden Grove, Nam California (Mỹ).
|
Nhớ Du Tử Lê - nụ cười rộng lượng...
TTO - Vĩnh biệt tác giả của Khúc thụy du, Tuổi Trẻ giới thiệu bài viết của nhà văn Nguyễn Vĩnh Nguyên - người làm việc cùng ông trên nhiều ấn phẩm mang tên Du Tử Lê ra mắt độc giả Việt Nam gần đây.
Thi sĩ Du Tử Lê qua đời
Du Tử Lê: 'Văn chương cứu rỗi tôi trong những ngày luân lạc…'
Du Tử Lê: Chỉ nhớ người thôi, đủ hết đời
Nhớ Du Tử Lê - nụ cười rộng lượng... - Ảnh 1.
Nhà thơ Du Tử Lê - Ảnh: TRIẾT TRẦN
Tôi đã "trách móc" ông rằng, ngay từ những ngày đầu tập tễnh vào nghề xuất bản, tôi đã gặp một ca "khó đỡ", đó là ông.
Ông cười, cái cười nhẹ nhõm, độ lượng của người từng trải, ánh lên sự đa tình phong lưu, như thể nhìn thấy hết những vướng mắc của kẻ hậu sinh phải đứng vào thế cân đong từng chữ, từng câu thơ trong các thi phẩm của ông, để tìm cách cho xuất hiện công khai trở lại...
Mọi lá thư ông viết, dù cho có tranh luận "mất còn" về chữ nghĩa, thì vẫn với một giọng điệu hết sức từ tốn, nhẹ nhàng. Đó cũng là tính cách sống ở đời của ông. Hài hòa, bặt thiệp, giữ tình thân ái với mọi người, tránh mọi sứt mẻ tình cảm.
Cứ có cảm giác trong tình huống nào ông cũng nở nụ cười đa tình và rộng lượng để xóa mọi gai góc bày ra. Cuộc sống ông trôi bềnh bồng và phiêu du trong nụ cười đó. Hệ lụy cũng có mà điều tiếng cũng có.
Rồi có hề chi, chính cái hình dáng nụ cười trời sinh ra để đối đãi với ngoại giới, tới lúc, cũng biết lặn vào bên trong mà nội trị cho một tâm hồn sóng gió, không ít vết thương, bất trắc, đa đoan của thế cuộc, của tình trường.
Hình mẫu thi sĩ "nòi tình" như thế, gần như tuyệt chủng trong đời sống cằn khô này rồi. Có khi tôi nghĩ vậy về ông, để sẵn sàng gạt bỏ hết những gì mà với định kiến, người ta dễ dán vào ông, một phần cũng do sự cả nể và dĩ hòa vi quý của ông.
Trong hai năm trời, tôi "đi" cùng ông hai tập thơ và một tập tùy bút. Không ngờ, đó là những cuốn sách cuối cùng của đời ông. Mà không. Trong ngăn kéo của chúng tôi vẫn còn một bản thảo cuối cùng, 20 tùy bút viết về sinh hoạt văn hóa của Sài Gòn trước 1975.
Bản thảo hoàn thành khâu biên tập chi tiết vào đúng một tuần trước khi ông trút hơi thở cuối cùng. Ông cố gắng hoàn thiện những trang bản thảo với hi vọng cuốn sách xuất bản trên quê hương vào cuối năm nay, để tháng 3-2020 tới, có cớ mua vé máy bay trở lại TP.HCM.
"Trước giờ sách in trong nước, chú chỉ đến ký tặng; lần này chú sẽ có buổi nói chuyện với người đọc Sài Gòn, Huế, Hà Nội .....", ông viết trong email gần nhất.
Dự định là vậy, nhưng, sinh tử thì ai ngờ.
Khi hay tin ông mất, tôi đã thấy ít nhiều day dứt.
Nhớ lại một buổi chiều tháng 5 vừa qua, khi vừa đáp máy bay xuống TP.HCM, cầm tập thơ mới nhất vừa ấn hành - Chúng ta, những con đường, ông nói trong nước mắt dự cảm: "Chú nghĩ đây là những bài thơ cuối đời rồi. Vậy là vẫn kịp thêm một lần về...".
Và suốt buổi chiều ấy, trên vỉa hè Sài Gòn, ông già thi sĩ tuổi thất thập kể tôi nghe những chuyện tình đi qua đời mình...
Sẽ còn nhiều điều ông mang đi, tôi tin vậy. Nhưng tôi cũng tin rằng, loài chim bói cá trên cọc nhọn trăm năm đã tìm thấy lại những gì đã đánh mất trong sinh phần hữu hạn này, "trong vụng nước cuộc đời" quá ít ngày lặng sóng.
Tiễn ông Du Tử Lê với bao điều chưa kịp nói. Nhưng những lời chú thích - ngoài thơ, ngoài những lời ca mà ông mang đến người đời, cho tiếng Việt, như một làn hương say đầy quyến rũ - thì đâu quan trọng gì...
Nhà thơ Du Tử Lê tạ thế
Trái tim nhà thơ Du Tử Lê đã ngừng đập lúc 8 giờ 6 phút ngày 7-10 tại nhà riêng ở Garden Grove (Mỹ), hưởng thọ 77 tuổi, theo thông tin từ người nhà của ông.
Du Tử Lê tên thật là Lê Cự Phách, sinh năm 1942 tại Kim Bảng, Hà Nam. Theo ghi nhận của người trong giới, Du Tử Lê bên cạnh Vũ Hoàng Chương, Đinh Hùng, Bùi Giáng, Nguyên Sa, Thanh Tâm Tuyền và Tô Thùy Yên làm nên bảy gương mặt thơ xuất sắc nhất miền Nam thời trước 1975.
Du Tử Lê làm thơ từ rất sớm, và bút hiệu Du Tử Lê được dùng chính thức từ năm 1958 trên tạp chí Mai. Nhiều thế hệ bạn đọc Việt Nam từng yêu thơ Du Tử Lê, đặc biệt cả giới trẻ trước và sau 1975 có nhiều người hâm mộ bài hát Khúc thụy du vốn được nhạc sĩ Anh Bằng phổ từ bài thơ cùng tên của Du Tử Lê (viết tháng 3-1968).
Theo thống kê chưa đầy đủ, Du Tử Lê có hơn 70 tác phẩm đã xuất bản. Những năm gần đây, một số sách của ông trở lại với bạn đọc trong nước thông qua nỗ lực của các đơn vị xuất bản, và được đón nhận nồng nhiệt: các tập thơ Giỏ hoa thời mới lớn, Mẹ về Biển Đông, Trên ngọn tình sầu, Khúc thụy du, Chúng ta, những con đường; các tập tùy bút Du Tử Lê tùy bút tuyển chọn, Chỉ nhớ người thôi, đủ hết đời, Giữ đời cho nhau; tiểu thuyết Với nhau, một ngày nào...
Sự nghiệp thơ của Du Tử Lê từng được một học viên cao học tại Trường ĐH KHXH&NV thuộc ĐH Quốc gia Hà Nội là Trần Thị Như Ngọc chọn làm luận văn tốt nghiệp, nhan đề "Thơ Du Tử Lê dưới góc nhìn tư duy nghệ thuật".
Lam Điền
Thi sĩ Du Tử Lê qua đờiThi sĩ Du Tử Lê qua đời
TTO - Trái tim nhà thơ Du Tử Lê vừa ngừng đập lúc 8 giờ 6 phút tối thứ hai 7-10 (theo giờ Mỹ) tại nhà riêng của ông ở Garden Grove (Mỹ), hưởng thọ 77 tuổi, theo thông tin từ người nhà phát đi trên trang cá nhân trưa nay.
NGUYỄN VĨNH NGUYÊN