Tôi luôn trả lời rất thật: buồn vui lẫn lộn. Sau này, tôi tâm đắc câu nói của cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt: Có triệu người vui, có triệu người buồn. Sau ngày 30/4, gia đình tôi tan nát như bao gia đình khác của miền Nam.
Khoảng 13 giờ ngày 30/4/1975, gặp chiếc xe M113 trên đường Chi Lăng (Sài Gòn), cửa hông bệnh viện Nguyễn Văn Học (bệnh viện Ung bướu).
Sáng ngày 30/4/1975, chàng thanh niên 19 tuổi Nguyễn Đạt (tên đầy đủ là Nguyễn Đình Đạt) liều lĩnh cầm chiếc máy ảnh Nikon FTN lao ra đường Trương Minh Giảng (nay là đường Lê Văn Sỹ, quận 3, TPHCM) để chụp những tấm ảnh mà sau này ông đặt tên: “Sài Gòn – những khoảnh khắc ngày 30/4/1975”.
41 năm sau, vào một buổi chiều cuối tuần của tháng 4/2016, trong ngôi nhà trên đường Huỳnh Tấn Phát (quận 7), ông tâm sự: “Gần nửa thế kỷ rồi mà cứ tưởng như ngày hôm qua.Trong đầu vẫn phảng phất mùi thuốc súng, tiếng pháo xa xa vọng về, hình ảnh của những người lính hai phía, tiếng nói lao xao của người dân Sài Gòn… Mình đã già rồi, chỉ biết nhớ những chuyện ngày xưa”.
Ông nói rằng, đây là phóng sự ảnh đầu tay nhưng cũng là “báu vật” của cuộc đời ông.
Khoảng 12h ngày 30/4/1975, trên đường Hai Bà Trưng gặp chiếc xe Jeep chở các phóng viên nước ngoài.
Ông kể: Gần 10 giờ sáng ngày 30/4/1975, từ trên bancông của nhà cậu tôi (nằm trong một con hẻm lớn trên đường Trương Minh Giảng), tôi thấy hai anh lính phi công cởi bỏ quân phục.
Trước đó, nghe tin tức đã biết không ổn, nay thấy hình ảnh trên, rồi tiếng người dân trong xóm la to “lính về Sài Gòn”, lúc đó chụp chỉ để thoả mãn đam mê vì vừa học xong nghề chụp ảnh.
Bức ảnh đầu tiên tôi chụp là hình ảnh của những người lính dù Việt Nam Cộng hoà (VNCH) từ Hóc Môn đi bộ về trung tâm Sài Gòn.
10 giờ 30 sáng ngày 30/4/1975 những người lính VNCH cởi áo lính nhưng còn đeo thẻ bài trên cổ đang di chuyển về hướng trung tâm Sài Gòn. Tất cả đều là con của những người mẹ Việt Nam sinh ra.
Thái độ của những người lính lúc đó rất nghiêm túc, đi nhanh nhưng nhìn trang phục của họ, tôi biết là đã rã hàng. Cứ chụp xong vài tấm là tôi di chuyển theo hình chữ Z để phòng thân, lỡ…
Sau một loạt ảnh về người lính dù VNCH, khoảng 30 phút sau là những người lính Giải phóng, cũng đi bộ từ ngoại thành vào. Lúc đó tôi chỉ nghĩ một điều là sẽ có đánh lớn.
Chụp được vài tấm thì Tùng, người bạn của tôi, nhanh trí viết hai chữ “phóng viên” trên giấy tập để dán vào ngực và lưng với niềm tin rằng sẽ không có ai bắn nhà báo!
Thấy không có chuyện gì xảy ra, sau đó tôi và Tùng bạo gan leo lên xe hơi của tôi đi chụp tiếp, chạy từ Trương Minh Giảng qua Yên Đỗ, ngã tư Phú Nhuận, Bà Chiểu, Hai Bà Trưng rồi qua dinh Độc Lập…
Lúc đó tôi chụp vì đam mê, như một bài tập lớn để nộp cho những người thầy: Cao Đàm, Nguyễn Ngọc Hạnh.
Tôi chẳng sợ điều gì cả, vì tin rằng, chẳng có ai để ý chuyện một người chụp ảnh vì họ còn có những mối lo lớn hơn.
Hay nói cách khác, tôi là người đứng giữa hai bên nên dễ dàng len lỏi để chụp nhiều góc ảnh riêng cho mình…
Khoảng 11 giờ ngày 30/4/1975, quân Giải phóng tiến vào trung tâm Sài Gòn theo hướng đường Trương Minh Giảng.
Tối đó, tôi lập tức rửa ngay bộ ảnh vì sợ sau này không có cơ hội để rửa. Sau khi hỏi ý kiến bác vợ là thiếu tướng Lê Thiện, năm 2010, lần đầu tiên tôi công bố bộ ảnh này tại một diễn đàn về xe hơi nhưng còn sơ sài.
Năm 2015, bộ ảnh trên được bổ sung thêm một vài tấm nhưng cũng chưa đủ. Vừa rồi, đầu tháng 4/2016, tôi lại công bố bộ ảnh trên một lần nữa, có bổ sung thêm hai tấm ảnh là chiếc nón cối và hai anh bộ đội đi xe máy. Nhưng tôi cũng nói thêm, vẫn chưa đầy đủ.
Nhiều người bạn đã từng hỏi tôi cảm giác về ngày 30/4.
Tôi luôn trả lời rất thật: buồn vui lẫn lộn. Sau này, tôi tâm đắc câu nói của cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt: Có triệu người vui, có triệu người buồn. Sau ngày 30/4, gia đình tôi tan nát như bao gia đình khác của miền Nam.
Nhà cửa bị tịch thu, mẹ và anh trai tôi đi kinh tế mới. Em gái phải vội vã lấy chồng. Sài Gòn lúc đó chỉ còn mình tôi. Tan nát là vậy nhưng tôi nghĩ: thôi, điều gì đến sẽ đến. Gia đình tôi chấp nhận tất cả.
Xin được nói thêm, sau ngày 30/4/1075 không lâu, tôi được tuyển vào làm việc tại văn phòng 2 của bộ Thương mại. Làm ở đó cho đến ngày nghỉ hưu, cách đây mười năm”.
Nhiếp ảnh gia Nguyễn Đạt vẫn còn đam mê chụp ảnh, trước là vui, sau là cơ hội kiếm thêm “càphê”, vi vu sau tay lái của hai chiếc xe Jeep.
“Hai con giờ lo cho ba mẹ, nói chính xác là tụi nhỏ nuôi hai vợ chồng già”, ông Đạt cười.
Minh Phúc thực hiện
Thế Giới Tiếp Thị
Thế Giới Tiếp Thị
