Thưa chư vị,
Hôm nay, tròn 3 năm ngày Ông Võ Văn Kiệt đi xa. Để tưởng nhớ Thủ tướng Võ Văn Kiệt, NXD-Blog gửi tới chư vị chùm bài về ông, gồm:
- Bài văn cúng cơm và bài tế văn Cụ Võ Văn Kiệt do Lâm Khang viết cách đây 3 năm, trong lúc thi hài của Người đang quàn trong nhà lạnh.
- Bài điếu văn của Trần Quang Đức - lưu học sinh Việt Nam tại Bắc Kinh, viết khi được tin ông Võ Văn Kiệt qua đời.
- Các bài của TS. Tô Văn Trường, ông Bảy Nhị (Nguyễn Minh Nhị - Cựu Chủ tịch tỉnh An Giang)..
VĂN TẾ CỰU THỦ TƯỚNG VÕ VĂN KIỆT
Nguyễn Xuân Diện soạn
Sụt sùi trời Nam
Tang thương đất Bắc
Sáng sớm, Tân – Gia – Ba tin về
Giữa trưa, Bờ - lốc – gơ cấp báo
Đau đớn thay! Anh Sáu Dân từ trần
Ngao ngán nhẽ! Nguyên Thủ tướng tạ thế!
Nhớ linh xưa:
Mười sáu tuổi, đương thửơ hoa niên, dứt tình nhà đi làm Cách mạng
Tám lăm tuổi, ngại tiếng an chi, nặng lòng nước ra tay phản biện
Ra Bắc vào Nam
Viết văn, làm báo
Gặp gỡ giới báo chí, đầu bạc sát đầu xanh, nằm ngồi lo vận nước
Tâm tình văn nghệ sỹ, lòng son cùng máu đỏ, bó gối ngẫm cơ trời.
Lên tiếng phản biện, lòng đã quyết lòng
Hạ bút luận bàn, chí còn bền chí!
Không mở rộng thủ đô, đừng biến Hà Nội thành nơi thí nghiệm
Hãy giữ lấy Ba Đình, nên để Hội trường làm chỗ tham quan.
Đau đớn thay! Công việc dở dang
Thương tâm quá! Đàn em bỡ ngỡ
Trời Sài Gòn một màu ảm đạm, vật vã mây vần
Mây Biển Đông sắc pha tối sẫm, ầm ầm sóng thét.
Anh em khắp nước bặm môi ghìm tiếng khóc thương
Bè bạn năm châu gạt lệ cúi mình mặc niệm
Xin chúc anh linh Người, sẽ đời đời thanh thản ở chốn Bồng Lai
Nguyện tiếp bước đường Anh, bước chăm chăm hăm hở tới đài Dân chủ!
23h30, ngày 12 tháng Sáu, 2008
Lâm Khang cẩn bút
Nguyễn Xuân Diện
BÀI CÚNG CƠM CỰU THỦ TƯỚNG VÕ VĂN KIỆT
Nguyễn Xuân Diện
Sáng Thứ Sáu, 13.6.2008
Việt Nam quốc,
Hà Nội thủ đô năm hai ngàn lẻ tám
Tháng Sáu, ngày Mười Ba
Chập tối qua Đảng phát tang
Sáng sớm nay, dân òa khóc
Trời Hà Nội mấy ngày oi bức, một sớm khóc òa
Mây khắp nước một đêm nghẹn trời, từng giờ nức nở
Dẫu chưa thiết lập linh sàng
Cũng xin dâng Người cơm cúng.
Trước anh linh xin dâng:
Một ánh nến thắp bằng dòng điện, mà Người kéo từ Bắc vô Nam
Bát cơm trắng nấu từ vựa lúa, mà Người cho thay chua rửa mặn.
Đơn sơ lễ bạc lòng thành
Thống thiết lòng đau lệ chảy.
Phục duy thượng hưởng
Cấn cáo
Nguyên Thủ tướng Chính phủ Phan Văn Khải (thứ 2 từ phải sang), cùng đoàn lãnh đạo tỉnh thắp hương tưởng nhớ Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt.
Sáng nay (9/6), nhân lễ giỗ lần thứ 3 cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt (11/6/2008- 11/6/2011), Tỉnh ủy- HĐND- UBND- UBMTTQVN tỉnh Vĩnh Long tổ chức đoàn do Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Phạm Văn Lực làm trưởng đoàn đến TP Hồ Chí Minh, viếng và thắp hương tưởng nhớ cố Thủ tướng. Cùng đi có Phó Chủ tịch HĐND tỉnh Nguyễn Ngọc Truyền khóa VII, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Văn Thanh cùng các đồng chí cách mạng lão thành. Đoàn đã thắp hương bày tỏ lòng tri ân, đồng thời gởi lời thăm hỏi, lời chúc sức khỏe đến gia đình cố Thủ tướng.
Đoàn lãnh đạo tỉnh thăm hỏi sức khỏe gia đình và phu nhân cố Thủ tướng.
Đoàn lãnh đạo tỉnh chụp ảnh lưu niệm với gia đình tại nhà thờ cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt.
Những ngày qua, nhiều tỉnh thành trong cả nước và những người bạn đã từng chiến đấu, công tác với ông cũng đã đến thắp hương tưởng nhớ ông- người chiến sĩ cách mạng hoạt động liên tục trên 70 năm và đã có nhiều công lao to lớn đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc.Tin, ảnh: THÚY QUYÊN
Phóng viên Xuân Hồng của BBC phỏng vấn Cựu Thủ tướng Võ Văn Kiệt tại Sài Gòn hôm 17.04
Cựu thủ tướng Võ Văn Kiệt, vị thủ tướng của những năm đổi mới đầu tiên ở Việt nam đã có ý kiến chính thức với lãnh đạo đất nước là nên đối thoại với những người bất đồng chính kiến.Ông nói rằng " chính kiến khác nhau, ý kiến khác nhau là bình thường, và điều quan trọng là cần phải có đối thoại, nói chuyện với nhau một cách sòng phẳng."
Ông cũng nói thêm chính phủ không nên áp dụng "biện pháp hành chính đi đầu" với họ, trừ phi là " con người hoặc sự việc đó có nguy hại đối với đất nước, nhưng không được quy chụp người ta".
Ông nhận xét rằng dân chủ tại Việt Nam đã có những bước phát triển tốt, nếu tính tình hình đổi mới từ đầu vì người dân phê phán mạnh hơn các sai trái của các người cầm quyền.
Phần một cuộc phỏng vấn ông Võ Văn KiệtPhần hai cuộc phỏng vấn ông Võ Văn KiệtPhần ba cuộc phỏng vấn với ông Võ văn KiệtTrong cuộc phỏng vấn dài, ông Võ Văn Kiệt cũng đề cập tới cuộc bầu cử quốc hội hiện nay.
Ông nói : " Tôi và một số không ít anh em khuyến khích là nên có đổi mới, khuyến khích có tình trạng tự ứng cử để cho các ứng viên có trách nhiệm "
Ông Kiệt nói: "Một quốc hội có người tự ứng cử và được dân bầu lên một cách tự do sẽ tốt hơn quốc hội bây giờ"
Ông Võ Văn Kiệt khiêm nhường nói rằng ông có trách nhiệm thi hành chính sách đổi mới, chú nhất mực không nhận là kiến trúc sư của đổi mới.
Theo ông, kiến trúc sư đổi mới chính là Bộ Chính Trị Trung Uơng Đảng mà ông là một thành viên.
Tổ quốc là của riêng ai
Ông cũng khẳng định: "Tổ quốc là của mình, dân tộc là của mình, quốc gia là của mình, Việt Nam là của mình, chứ không phải là của riêng của người cộng sản hay của bất cứ tôn giáo hay phe phái nào cả"
Trong một cuộc phỏng vấn dài với BBC, ông Kiệt nói Việt Nam nay đã bắt tay với tất cả các kẻ thù trong quá khứ và không có lý do gì người Việt không thể cùng ngồi lại.
''Hơn 30 năm rồi, năm nay nữa là 32 năm, không có lý do gì giữa chúng ta với nhau không hòa giải được.
''Kẻ thù của Việt Nam là Pháp trước đây, kẻ thù Việt Nam là Mỹ sau này, kẻ thù Việt Nam là Trung Quốc đánh biên giới phía bắc, chúng ta cũng khép lại quá khứ được, thì tại sao chúng ta lại không khép lại quá khứ ấy mà lại cứ đố kỵ lẫn nhau.''
''Tôi có ba cháu trai, mất đi hai cháu trai trong thời chiến. Ba cháu gái mất đi hai cháu, cũng trong thời chiến."
Trong phỏng vấn với Xuân Hồng của đài BBC tại thành phố Hồ Chí Minh trong tháng Tư thứ 32 kể từ khi cuộc chiến Việt Nam kết thúc, ông Kiệt cũng nói về những mất mát trong chính gia đình ông:
''Tôi có ba cháu trai, mất đi hai cháu trai trong thời chiến. Ba cháu gái mất đi hai cháu, cũng trong thời chiến.
''Và có thể tôi nhắc ông nhớ trong thảm sát ở sông Sài Gòn năm 1966, Mỹ bắn chìm một cuộc hành quân ở vùng Củ Chi đất thép, bắn chìm chiếc tàu Thuận Phong. Trên 100 người trong đó có vợ con tôi, tức là một đứa trai, một đứa gái và vợ tôi.
''Tới bây giờ tôi chưa tìm lại được hài cốt. Có thể một số người dân khác họ bị nạn cũng tương tự như thế.''
Ông Kiệt cũng nói chính trong gia đình ông cũng có những người đứng ở hai bên bờ chiến tuyến do hoàn cảnh bắt buộc như vậy.
Vị Cựu Thủ tướng nói đã tới lúc bỏ lại phía sau những chia rẽ mà ông nói rằng phần nhiều do 'nước ngoài' can thiệp gây ra.
Nhiều đường yêu nước
Nói đến cuộc bầu cử quốc hội sắp tới, ông cho biết ông ủng hộ mạnh chuyện để các ứng viên tự ứng cử và muốn người dân được "tự do lựa chọn,"
Ngoài ra, ông hoan nghênh việc người Việt ở nước ngoài có hai quốc tịch và được tham gia ứng cử ở Việt Nam.
Vấn đề định nghĩa thế nào là một người Việt Nam yêu nước cũng được BBC đặt ra với nhà chính trị được nói là tuy nghỉ hưu nhưng vẫn còn nhiều ảnh hưởng.
Trước hết ông bác bỏ quan điểm rằng người cộng sản không yêu nước. Ông khẳng định ông là một "người quốc gia yêu nước đi theo chủ nghĩa cộng sản".
Ngược lại, ông Võ Văn Kiệt nói: "Tôi đã đặt vấn đề này và cũng viết trong một số bài rằng có một cách nhìn méo mó từ phía một số người cộng sản rằng yêu nước và yêu chủ nghĩa xã hội là đúng, còn những người yêu nước khác mà không yêu chủ nghĩa xã hội thì không yêu nước đủ như mình".
"Tổ quốc Việt Nam không của riêng một đảng, một phe phái, tôn giáo nào."
Cựu Thủ tướng Võ Văn Kiệt
Ông nói "Có hàng trăm con đường yêu nước khác nhau. Tổ quốc Việt Nam không của riêng một đảng, một phe phái, tôn giáo nào". Quan điểm về hòa hợp hòa giải dân tộc và cụm từ thường được gọi là 'quốc gia và cộng sản" cũng được ông nói đến.
Về hòa hợp hòa giải dân tộc, ông khen đương kim Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng 'làm tốt hơn tôi' về vụ nghĩa trang Biên Hòa.
Và cựu Thủ tướng Võ Văn Kiệt cũng kể lại với BBC giai đoạn 10 năm sau 1975 mà ông coi là "có nhiều sai lầm" vì theo một mô thức kinh tế nhất định.
Đối với văn nghệ sĩ
Cựu thủ tướng Võ Văn Kiệt nói rằng trong tiến trình hội nhập, thì các văn nghệ sĩ ở miền nam trước đây có tác phẩm " chống đối, không phù hợp hoặc cản trở cho hướng đi lên của đất nước", nay cũng có thể được đánh giá khác hơn.
Ông cũng lấy trường hợp của bốn người có tham gia vào phong trào " Nhân Văn & Giai Phẩm", mặc dù chưa được "phục hồi" nhưng vừa qua đã được thưởng bằng tiền mặt.
Ông Kiệt nói "Có nhiều tác phẩm không có nội dung như truớc đây, nhưng cũng đã được xuất bản, vì trong quá trình đi lên, có mặt này, mặt khác trong việc xử lý những văn nghệ sĩ".
Ông bộc bạch " Nói thẳng với nhau : cũng như những người đối lập bây giờ, có những ý kiến khác nhau, chính kiến khác nhau, thì mình xử lý không được tốt, và phải nhìn lại".
Phải bảo vệ môi truờng
Khi được hỏi tại sao ông lên tiếng bảo vệ 41 con cọp được một hộ dân nuôi, ông nói rằng quan hệ giữa cá nhân ông với loài thú hoang dã như một thứ "hàm ân".
Ông tỏ ra thích thú với "hàm ân" và nói: " Theo thời gian, con người có thể gần và thậm chí nuôi được các con thú hoang dã".
Ông khẳng định " Không có con đường nào khác hơn là phải bảo vệ các loài động vật quý hiếm trước nguy cơ chúng bị diệt chủng và ngăn cấm con người săn đuổi chúng"
Ông cũng công nhận khi còn tại chức ông chỉ hiểu "chung chung" về môi trường, nhưng nay, nhờ tiếp cận được với tiến trình phát triển, ông thấy rằng môi trường là một vấn đề gây "nhức nhối".
Ông nói rằng : "nếu tiến trình phát triển sẽ bị ảnh hưởng nặng nề, nếu không có biện pháp tích cực ngăn việc phá hoại môi trường".
Ông nói: " Ngay trong lúc này, môi trường đã bị xăm hại rất nhiều , và ông không thể chấp nhận tình trạng này".
Trong cuộc nói chuyện dài hơn một giờ đồng hồ, ông Võ Văn Kiệt cũng nói đến các nhân vật như ông Nguyễn Hộ và ông Trần Bạch Đằng.
Một kỷ niệm khó quên với Xuân Hồng là dù chính ông Võ Văn Kiệt đã đồng ý để BBC phỏng vấn nhưng phóng viên BBC đã phải mất nhiều cuộc gặp với cơ quan chức năng, mới gặp được ông chỉ một giờ trước khi ra phi trường về Anh.
Tác giả: Tương Lai
Trước những diễn biến phức tạp đang dồn dập xảy ra ở Biển Đông, người ta lại nhớ đến suy tư của ông Sáu Dân dạo nào: "thế giới ngày nay đã trở nên gần gũi và liên hệ với nhau hơn, thực sự không còn chỗ thành công lớn cho những nỗ lực đơn độc".
"Nỗi niềm tưởng đến mà đau", ông Sáu Dân ra đi thế là đã ba năm. Một nghìn tám mươi ngày đà mấy chốc, thế mà thời cuộc bể dâu biết bao chuyện đáng suy tư.
Anh bạn thân của tôi đang ở bên Úc, người từng cận kề với ông Sáu Dân trong những công việc liên quan tới công tác đối ngoại, trong thư vừa gửi có hỏi: "anh TL nè, không biết nếu anh Sáu còn sống, thì anh Sáu sẽ nói gì nhỉ? Anh có đoán được ra không? Có lần anh ấy đã nói với em ở Tây Hồ, ít ngày trước khi em sang Úc... gặp anh, em sẽ kể lại anh những gì anh Sáu nói với em dạo ấy".
Tuy hồi hộp chờ chuyện anh bạn sẽ kể, nhưng tôi không "đoán", mà là mường tượng được ông Sáu đã nói gì với Tr... về những mối quan tâm trên lĩnh vực đối ngoại trong dịp ấy, và rồi sẽ nói gì vào lúc này, về những sự kiện đang khuấy động tâm tư của mỗi người Việt Nam ưu tư về vận mệnh của đất nước. Một người bạn thân tình và cũng là người trợ giúp tin cậy của ông Sáu Dân, anh Việt Phương, trong bài thơ vừa gửi cho tôi đã nói hộ điều đó:
"Ba năm hơn một nghìn ngày
Bao nhiêu biến động đổi thay cõi người
Chuyện nhà chuyện nước chuyện đời
Người còn trăn trở không nguôi nỗi niềm..."
Đâu chỉ có một mình ông Sáu Dân trăn trở, cho nên phải nói là ông trăn trở những điều mà cả nước đang trăn trở. Chính ở đây, người ta muốn có những ý tưởng mang tính đột phá có sức gợi mở trên những vấn đề có ý nghĩa chiến lược như ông Sáu Dân đã từng làm, để từ đó mà đưa ra được những giải pháp sáng tạo, giàu tính thuyết phục, khởi động được sức mạnh to lớn của dân.
Ảnh tư liệu.
Và rồi, trước những diễn biến phức tạp đang dồn dập xảy ra ở Biển Đông khiến người ta lại nhớ đến suy tư của ông dạo nào: "thế giới ngày nay đã trở nên gần gũi và liên hệ với nhau hơn, thực sự không còn chỗ thành công lớn cho những nỗ lực đơn độc. Vị trí đối ngoại của chúng ta, vì thế, không chỉ tùy thuộc vào thế, mà phải tăng tốc thêm lực và khả năng thích ứng với toàn cầu của mình. Ngoại giao tới đây, vì thế, tôi nghĩ phải có vai trò vượt lên phía trước, phải chủ động cảnh báo cho trong nước cả thách thức lẫn cơ hội, kịp thời đáp ứng những đòi hỏi mới của thời cuộc".*Thách thức đi liền với cơ hội. Chuyện này chẳng có gì mới, cũng chẳng có gì "đột phá", nhưng sẽ là "đột phá" ở cách vận dụng sao đây để biến thách thức thành cơ hội, xoay chuyển tình thế.
Bình sinh, ông Sáu Dân thường có những ý tưởng mang tính đột phá có sức gợi mở trên những vấn đề có ý nghĩa chiến lược như vậy. Mà "đột phá" được vì biết tắm mình trong biển cả nhân dân, học được từ dân tính năng động sáng tạo để bồi đắp cho trí tuệ của mình. Có được bản lĩnh ấy nhờ biết coi trọng dân, chân thành lắng nghe ý chí nguyện vọng của dân.
Bằng sự chân tình của một con người mà nhịp đập của trái tim mình nối kết được với nhịp đập trái tim yêu nước của người dân, ông Sáu Dân đã từng vận dụng một cách trung thành và sống động tư tưởng Hồ Chí Minh về cách bồi dưỡng và phát huy sức mạnh của khối đại đoàn kết dân tộc. Nói đến đại đoàn kết dân tộc, cũng chính là nói về tập họp và phát huy ý chí, trí tuệ và sáng kiến của mọi tầng lớp nhân dân trong đời sống hàng ngày muôn hình muôn vẻ của họ mà đôi khi cứ như "tự phát" hoặc "không theo một chỉ thị, nghị quyết" nào!
Ông biết cách chia sẻ những niềm vui, nỗi buồn của từng con người trong nhiều tầng lớp nhân dân. Do cảm nhận được tâm tư, nguyện vọng của con người đang cùng ông chia ngọt sẻ bùi, những con người ở nhiều cảnh ngộ khác nhau với cách biểu tỏ lòng yêu nước, thương nòi không giống nhau, thậm chí có khi rơi vào những tình huống éo le, khó xử mà ông từng chứng kiến, khiến cho ông thấm thía hơn ý nghĩa "đoàn kết đồng thời có nghĩa là phải khoan dung" trong tư tưởng Hồ Chí Minh.
Trong ảnh: tàu Bình Minh 02 của Việt Nam đã bị tàu Trung Quốc cắt cáp.
Để thật sự có khối đại đoàn kết dân tộc, Võ Văn Kiệt biết và dám tìm mọi cách để khơi dậy mọi khả năng đang còn tiềm ẩn trong mỗi một con người thuộc mọi tầng lớp, rũ bỏ những định kiến, khép lại quá khứ, hướng tới tương lai của dân tộc mà chân thành đoàn kết để cùng nhau xây dựng đất nước.Cũng chính vì thế, ông có được một tầm nhìn vượt xa lên phía trước về phát huy dân chủ, xem đó là điều kiện tất yếu để có đoàn kết chân thành và bền vững, động lực quyết định của phát triển. Có phát huy dân chủ mới phát hiện và quy tụ được hiền tài, làm bừng nở trí tuệ và tài năng của mỗi một con người Việt Nam trong và ngoài nước, trước hết là của thế hệ trẻ, nguồn sinh lực của đất nước. Có vậy mới tìm ra được giải pháp cho mọi tình huống. Có thể nói chữ dân trong khối óc và trái tim của Sáu Dân gắn làm một với dân chủ.
Từ cuộc sống nhẫn nại và quyết liệt của đồng bào, đồng chí của mình ông tiếp thu vào mình nét thâm thúy và mộc mạc hòa quyện trong sự thông tuệ dân gian thấm đẫm chất văn hóa. Cùng với nguồn mạch đó là những cố gắng tự làm giàu trí tuệ của mình bằng sự kiên trì học hỏi và chân thành lắng nghe những chuyên gia, những trí thức mà ông thật lòng quý trọng. Những cái đó suối nguồn bất tận làm nên một tầm vóc Võ Văn Kiệt, vừa có sự dung dị nhưng không kém sâu lắng, vừa bộc trực, hồn nhiên nhưng không thiếu phần minh triết và tế nhị trong ứng xử, trong quyết sách.
Trong bối cảnh phức tạp đang diễn ra lại nhớ đến những suy tư của ông: "Việt Nam ta hiện nay phải lựa chọn: hoặc không có một chỗ dựa nào nữa, hoặc phải tìm một tình thế quốc tế tối ưu cho mình. Về điều này, cần phải có một đội ngũ chuyên gia giỏi, có tri thức rất tốt về tình hình quốc tế, biết tính toán rất kỹ các phương án. Không thể chỉ nói như là đã giải quyến được vấn đề" * 2[526] .
Ông đưa ra những gợi ý rất đáng suy nghĩ: "Ngày nay khi thế giới hai cực không còn nữa thì Việt Nam cũng như hầu hết các nước khác khó còn có thể tìm được chỗ dựa cụ thể ở một nước nào, một phe nào. Chỗ dựa và cách dựa bây giờ khác đi. Bây giờ không phải đi tìm một cường quốc nào đó mà là cài đặt những lực lượng khác nhau vào một thế thuận lợi cho Việt Nam. Cách đó nhiều nước đã làm"* .
Trong tư cách là người gánh vác trọng trách trước dân, ông đặt vấn đề rất công khai và sòng phẳng: "phải trân trọng những cái mới, phải khuyến khích những những tìm tòi, những hướng đi mới, không nên khư khư giữ nếp cũ hoặc thỏa mãn với những gì làm được. Nếu chỉ sợ chệch hướng theo một đánh giá nào đó thì thực tế cầm chắc là sẽ tụt hậu. Vào thời kỳ trước 1986, tất cả những mũi đột phá sáng tạo đều đã từng bị những quan điểm bảo thủ quy kết là chệch hướng...
Hãy thử tưởng tượng xem, nếu trong những năm gian nan ấy mà những quy kết đó không kiên trì khắc phục, thì mọi mũi đột phá đều bị ngăn cản. Như vậy, Việt Nam có vượt qua được khủng hoảng và bước vào thời kỳ đổi mới toàn diện không?
Từ kinh nghiệm đó, chúng ta phải thẩm tra xem ngày nay đang có những gì cần phải tiếp tục tìm tòi, phải biết tìm mọi cách phát huy sức mạnh của toàn dân tộc, tạo động lực mới để bứt phá, tìm ra những hướng sang tạo mới trong các bước đi để bắt kịp được nhịp phát triển của thời đại. Cần phải rạch ròi và song phẳng chỉ ra những hướng đi đang còn bị ngộ nhận và quy kết đơn giản là chệch hướng, liệu có đúng là chệch hướng không?...Chẳng lẽ phải đuổi kịp thiên hạ là chệch hướng, để đất nước tụt hậu ngày càng xa là đúng hướng?" *
Cổ vũ cho những mạnh dạn tìm tòi với ý thức trách nhiệm cao trước dân, ông Sáu Dân hay nhắc lại về những bài học thực tiễn, có những điều từng được truy chụp là sai lầm, chệch hướng nhưng sau đó thực tiễn lại chứng minh là đúng đắn và sáng tạo. Ngược lại, có những điều được khẳng định là vấn đề có tính nguyên tắc, là định hướng đúng đắn thì rồi thực tiễn đã bác bỏ khi những điều tưởng là "thiên kinh, địa nghĩa" đã bị cuộc sống vượt qua.
Ông nghiêm khắc phê phán những người "...sẵn sàng cao giọng bảo vệ chế độ, tích cực chống bọn tấn công vào Đảng, vào chủ nghĩa xã hội. Thực ra là họ sợ hãi cho lợi ích bất chính của họ..."* Đó là những người mà ông Sáu Dân gọi là "tham nhũng những giá trị trí tuệ, những danh vị cao quý bằng chủ nghĩa cơ hội..."*
Thẳng thắn đặt ra những vấn đề gai góc và nhạy cảm này ông hiểu rằng sẽ gặp những lực cản không nhỏ và dai dẳng. Điều này dễ hiểu. Ở những quãng sông nước chảy xiết, nhất là ở những khúc ngoặt, váng bẩn sẽ nổi lên nhiều, nhưng dòng sông vẫn chảy. Khi tư tưởng đã đi vào cuộc sống, được nhân dân đón nhận, tư tưởng sẽ biến thành sức mạnh vật chất tao ra những bứt phá, đưa đất nước đi tới. Nhân ngày giỗ ông Sáu Dân, nghĩ về ông , thiết thực nhất là nhắc lại một vài ý tưởng có sức thuyết phục của ông.
________________
* "Võ Văn Kiệt, người thắp lửa". NXB Trẻ. 2010, tr. 471, 526, 525, 524, 528
Tác giả: Vũ Khoan *
Thật tình, tôi rất ngạc nhiên về cách đặt vấn đề mang tính chiến lược như vậy của anh Sáu - một người vốn chưa hoạt động đối ngoại nhiều. Càng về sau tôi càng nghiệm thấy rõ rằng kinh nghiệm đấu tranh cách mạng và chỉ đạo chiến tranh đã hun đúc trong anh tầm nhìn chiến lược cả về đối ngoại.
Chiến thuật "hoa sen nở" của anh Sáu Dân
Tôi gặp anh Sáu lần đầu vào cuối những năm 70, khi anh Sáu dẫn đầu một đoàn đại biểu của thành phố Hồ Chí Minh sang thăm thành phố kết nghĩa ở Liên Xô cũ là Leningad (nay là Saint Peterburg). Lúc đó tôi đang công tác tại Đại sứ quán nước ta ở Liên Xô và được giao trách nhiệm chăm lo cho Đoàn. Trước đó tôi đã từng được nghe tiếng về anh Sáu như một nhà lãnh đạo từng trải ở Nam Bộ trong hai cuộc kháng chiến và năng nổ ở thành phố HCM sau ngày giải phóng; khi gập lần đầu thì điều gây cho tôi ấn tượng sâu sắc nhất là anh đó rất cởi mở, chuyện trò, bông phèng rất tự nhiên với các đồng chí Liên Xô và bọn tôi, đúng phong cách của một "anh Hai Nam bộ".
Sau này tôi có nhiều dịp tiếp xúc, làm việc trực tiếp với anh Sáu, khi thì trên cương vị Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, khi thì với trách nhiệm là Bộ trưởng Thương mại, khi thì tham gia Ban Bí thư Trung ưong Đảng và Thường trực Chính phủ. Đã có không ít người chia sẻ những ấn tượng, đánh giá về anh Sáu với tư cách là một nhà lãnh đạo xuất sắc về chiến tranh và xây dựng, riêng tôi muốn chia sẻ vài cảm nghĩ về anh trên mặt trận đối ngoại.
Nụ cười Võ Văn Kiệt
Vào đầu những năm 90 thế kỷ trước đã xuất hiện một số tín hiệu cho thấy nước ta có cơ hội thoát khỏi tình thế bị bao vây, cấm vận, mở rộng quan hệ quốc tế. Tại một cuộc họp của lãnh đạo Đảng và Nhà nước bàn về vấn đề này, trong lúc nghỉ giải lao anh Sáu gọi tôi - đại diện cho Bộ Ngoại giao được triệu tập sang dự họp, ra một góc để trao đổi ý kiến. Anh đặt vấn đề: đã có sự nhất trí cao về đánh giá tình hình và chủ trương phá vây, song ta cần tính kỹ bước đi sao cho có hiệu quả nhất.Trong quá trình trao đi đổi lại, anh gợi ý nên áp dụng chiến thuật "hoa sen nở", đi từ trong ra, theo đó trước hết cần cải thiện quan hệ với các nước trong khu vực Đông Nam A vốn có lợi ích sát sườn trong quan hệ với ta đi đôi với việc bình thường hoá quan hệ với nước láng giềng phương Bắc là Trung Quốc; từ đó tạo ra thế mới để cải thiện, thiết lập quan hệ với các nước ở vòng cung thứ hai thuộc khu vực Tây Thái Bình Dương như Nhật bản, Hàn quốc, Ôtxtrâylia, Niu Di-lân, tiếp đó vươn sang vòng cung xa hơn là EU; thành công của những bước đi ấy sẽ tạo thuận lợi cho việc thúc đẩy Mỹ chấm dứt chính sách cô lập, cấm vận nước ta.
Thật tình, tôi rất ngạc nhiên về cách đặt vấn đề mang tính chiến lược như vậy của anh Sáu - một người vốn chưa hoạt động đối ngoại nhiều. Càng về sau tôi càng nghiệm thấy rõ rằng kinh nghiệm đấu tranh cách mạng và chỉ đạo chiến tranh đã hun đúc trong anh tầm nhìn chiến lược cả về đối ngoại.
Cũng giống như khi chỉ đạo các công việc trong nước, một khi đã xác định mục tiêu chiến lược thì anh thường rất quyết đoán, không quá băn khoăn về những khía cạnh cụ thể, tiểu tiết. Như trên đã nói, đoàn đại biểu chính phủ ta do anh Sáu dẫn đầu đã lần lượt đi thăm Thái lan, Inđônêxia, Malaixia...Giữa các chuyến thăm đó, anh Tư Triết, Bộ trưởng Bộ Thương mại lúc bấy giờ có việc quá cảnh Singapore bỗng nhiên được Phó Thủ tướng Lý Hiển Long tiếp và ngỏ ý sẵn sàng đón đoàn ta. Anh Tư Triết gọi điện cho tôi thông báo việc này và đề nghị cho ý kiến ngay để trả lời bạn. Tôi lập tức gọi điện xin ý kiến anh Sáu, anh đó chỉ thị cho tôi cứ nhận lời, anh sẽ thu xếp thủ tục nội bộ sau.
Cũng vào đầu những năm 90 thế kỷ XX ta đã tính đến việc gia nhập ASEAN và giữa những năm 90 đã xuất hiện những tín hiệu từ các nước thành viên sẵn sàng kết nạp nước ta vào Hiệp hội. Sau khi xin ý kiến các đồng chí lãnh đạo chủ chốt của Đảng và Nhà nước ngoài Hà Nội, tôi bay vào thành phố Hồ Chí Minh để xin ý kiến anh Sáu đang họp ở trong đó. Bước vào sảnh Uỷ ban Thành phố, tôi nhờ anh em vào báo cáo anh Sáu tôi có việc quan trọng cần xin ý kiến gấp. Một lúc sau anh Sáu bước ra với vẻ mặt hơi khó chịu và hỏi: Có việc gì gấp "dzậy"? Nghe tôi trình bầy đầu đuôi, anh nói: tôi đã có ý kiến từ lâu rồi, còn đắn đo gì nữa, nếu không sẽ bỏ lỡ cơ hội!
Trong quá trnh đàm phán với Trung Quốc về vấn đề biên giới trên bộ và phân định vịnh Bắc Bộ, chúng tôi cũng được anh Sáu chỉ đạo sát sao, nhiều khi trực tiếp xử lý những vụ việc phức tạp nảy sinh, "cương, nhu" kết hợp nhuần nhuyễn.
Hoa Kỳ bình thường hoá quan hệ với ta đúng vào lúc anh Sáu làm Thủ tướng. Đây là quá trình không đơn giản chút nào nếu tính rằng, giữa ta và Hoa Kỳ có biết bao vấn đề gay cấn do chiến tranh để lại như MIA, ODP (chương trình ra đi có trật tự), HO (người trong trại cải tạo ra), con lai, tài sản ngoại giao, trong đó có câu chuyện về những ngôi nhà thuộc sở hữu của hai bên. Thú thật, chúng tôi ở Bộ Ngoại giao không biết sẽ xoay sở ra sao để xử lý những chuyện đầy nhậy cảm ấy nếu không có sự chỉ đạo, nhiều khi trực tiếp can thiệp quyết liệt của anh Sáu. Anh làm tất cả những chuyện này đều xuất phát từ lợi ích của đất nước, từ tầm cao chiến lược cho dù vợ con anh đã bị máy bay Mỹ giết hại.
Năm 2000, sau khi được cử sang làm Bộ trưởng Thương mại, một trong những việc tôi phải tiến hành là làm thế nào để sớm ký Hiệp định thương mại song phương với Hoa Kỳ nhằm mở ra một thị trường có dung lượng lớn nhất thế giới. Thực ra cuộc đàm phán đã hoàn tất vào năm trước song ngay trước khi Hiệp định được ký ở Auckland (Niu Di-lân) nhân dịp Cấp cao APEC họp đã bị hoãn lại do còn có sự băn khoăn về một số điểm. Nay tôi phải đàm phán tiếp để giải quyết nốt những điểm đó và ký Hiệp định. Trước khi khăn gói lên đường sang Oa-sinh-tơn đương nhiên tôi phải xin ý kiến lãnh đạo. Anh Lê Khả Phiêu, lúc này đã là Tổng Bí thư yêu cầu tôi xin thêm ý kiến các đồng chí cố vấn BCH TW Đỗ Mưòi, Lê Đức Anh và Võ văn Kiêt. Khi gặp anh Sáu, tôi định trình bầy các phương án cụ thể để giải quyết từng điểm còn lại thì anh đó ngắt lời nói: tôi chỉ muốn nhấn mạnh tầm quan trọng của Hiệp định này đối với quan hệ quốc tế của nước ta và việc mở rộng thị trường, thúc đẩy phát triển kinh tế, còn những điểm cụ thể các anh tự lo liệu rồi xin ý kiến quyết định của Thủ tướng Chinh phủ.
Những quyết định rất độc đáo
Đó là vài việc "đại sự quốc gia", còn ngay cả các vấn đề cụ thể anh Sáu cũng có những quyết định rất độc đáo. Tôi nhớ khi anh Sáu quyết định cấm đi dép lê, đội mũ tại các cuộc họp công cộng; yêu cầu phải mặc com-lê, đeo cra-vát trong các nghi lễ trọng thể, ngay anh em chúng tôi vốn quen hoạt động ngoại giao cũng thầm nghĩ rằng, quyết định ấy không thực tế. Thế mà chẳng bao lâu sau, tại một cuộc họp chính thức ở một tỉnh miền núi tôi bị "hố" vì chỉ có một mình mình ăn mặc tuyềnh toàng, còn các vị lãnh đạo địa phương đều mặc com-lê, đeo cra-vát tuốt ! Anh cũng là người nêu ra sáng kiến thiết kế quốc phục, thậm chí đã có một triển lãm nội bộ, song tiếc rằng việc này không thành vì có quá nhiều ý kiến khác nhau.
Một việc nữa cũng nhờ có sự quyết đoán của anh Sáu mà nay đã có sự thay đổi căn bản. Số là trước đây ta tổ chức nghi thức đón các đoàn cấp cao nước ngoài tới thăm Việt Nam ở quảng trường vườn hoa "Con cóc", trước Nhà khách Chính phủ 12 Ngô Quyền và Ngân hàng Nhà nước. Chỗ đó chẳng có ý nghĩa lịch sử hay mang tính tượng trưng gì lại trống huyếch trống hoác, rất không phù hợp với các nghi lễ trang nghiêm. Thấy vậy anh Sáu bèn quyết định cải tạo lại sân trước Chủ tịch phủ làm nơi tiến hành công việc trang trọng này. Nơi đó vừa có ý nghĩa lịch sử sâu sắc và mang tính biểu tượng cao, cảnh quan đẹp, bốn bề rợp bóng cây xanh. Thế nhưng lúc đó cũng đã nẩy sinh tiếng bấc tiếng chì, cho là lãng phí! Trong một lần đi kiểm tra công trình, anh Sáu chia sẻ với tôi tâm tư trước những lời bàn tán đó và nói rằng, việc này liên quan tới bộ mặt quốc gia, tuy có tốn đôi chút vẫn là việc nên làm, đã thấy đúng thì cứ mạnh dạn làm, rồi ra người ta sẽ hiểu. Quả thực bây giờ không thể tưởng tượng nổi một nơi nào xứng đáng hơn cho nghi lễ trang trọng này.
Trong quan hệ quốc tế, anh Sáu đã tạo dựng được tình thân với nhiều nhà lãnh đạo các nước - một nhân tố cực kỳ quan trọng, có lợi cho mối bang giao giữa nước ta với các nước. Nhiều lần bồi đồng anh Sáu tiếp xúc với khách nước ngoài tôi nhận ra rằng, sở dĩ vậy vì anh Sáu có một phẩm chất rất quý là luôn chân thành, thẳng thắn, thiết thực. Khi giao lưu, tiếp xúc với khách nước ngoài, anh Sáu ít khi dùng những ngôn từ, câu nói xã giao sáo rỗng, mà thường "áp dô" những vấn đề thiết thực. Gặp ông Lý Quang Diệu là vấn đề xây dựng khu công nghiệp kiểu mẫu của Singapore ở Sông Bé, nay là Bình Dương, gặp ông Mahathir (Thủ tướng Malaysi) là vấn đề xây dựng khu chế xuất của Malaixia, gặp ông Murdani - Bộ trưởng Quốc phòng Inđônêxia, phụ tá thân cận của Tổng thống Suharto là vấn đề thềm lục địa giữa hai nước, gặp Thủ tướng Anand của Thái lan là vấn đề thay đổi chính sách hà khắc đối với bà con người Việt ở Thái lan, gặp Thủ tướng Úc Keating là chuyện cầu Mỹ Thuận...
Thủ tướng Võ Văn Kiệt cùng lãnh đạo nước ngoài.
Nhiều người đã nói tới ý nguyện của anh Sáu mở rộng tấm lòng với bà con người Việt ở nước ngoài, thực hiện sự hoà hợp dân tộc. Khi chuẩn bị đi thăm Ô-xtrây-lia ta nhận được tin một số phần tử quá khích sẽ tổ chức các cuộc biểu tình rầm rộ để chống phá đoàn ta và quan hệ hai nước. Tôi sang gập anh Sáu báo cáo công việc, trong đó có việc xử lý tình huống này. Anh Sáu nói không có gì đáng ngại, chúng chỉ là thiểu số nhỏ nhoi, còn đại đa số bà con vẫn hứớng về đất nước. Khi tới Can-be-ra thì quả nhiên bọn quá khích đã gây ra những hành vi láo xược khi đoàn ta tới hội đàm ở Nhà Quốc hội. Buổi tối hôm đó Thủ tướng Keating tổ chức chiêu đãi chào mừng đoàn. Anh Sáu đề nghị tôi gập Chánh Văn phòng Nội các trước, yêu cầu có biện pháp không để những kẻ quá khích tới dự chiêu đãi. Bạn đã giữ lời hứa không để bọn chúng xuất hiện song mời khá đông đại diện Việt kiều thuộc nhiều chính kiến khác nhau tới dự. Lúc đầu bà con còn giữ kẽ, né tránh chuyện trò với các thành viên trong Đoàn, nhất là với anh Sáu nhưng chẳng bao lâu sau, với thái độ chủ động, thân mật, cởi mở anh Sáu đã hút họ về phía mình, chuyện trò rôm rả, chú chú cháu cháu như người thân lâu ngày mới gặp, thậm chí trời đã về khuya vẫn chưa dứt, mấy lần tôi phải nhắc anh rời cuộc tiệc để chủ nhà còn về nghỉ.Chẳng biết số phận run rủi thế nào mà khi tham gia ban lãnh đạo Đảng và Chính phủ tôi được xếp ở nhà công vụ nơi anh Sáu ở trước; khi nghỉ hưu được bố trí sử dụng chiếc xe nhãn hiệu Crown mà anh Sáu đã từng dùng đến tận khi chuyển vào Thành phố Hồ Chí Minh sinh sống. Một lần khi ra Hà Nội, anh Sáu rủ tôi lên Nhà nghỉ Hồ Tây hàn huyên. Lúc đó vào buổi tối, bước vào nhà tôi thấy anh Sáu thoải mái trong bộ cánh bà ba nâu, tươi cười chào hỏi. Hai anh em đàm đạo gần 2 tiếng đồng hồ, đủ chuyện trên trời dưới đất, trong đó anh trăn trở nhiều điều. Anh cho rằng phải rất tích cực, chủ động ứng phó với sự biến đổi khí hậu và tình trạng nước biển dâng; chính vì vậy anh có ý định sang thăm Hà Lan - một quốc gia mà ngay tên gọi đã có nghĩa là vùng đất thấp, để tìm hiểu kinh nghiệm của họ ứng phó với tình cảnh này thế nào. Trước khi chia tay anh còn khuyên tôi nên chủ động theo dõi sức khoẻ bản thân bằng cách định kỳ đi thử máu.
Thế mà chỉ vài hôm sau tôi bỗng nhận được tin anh Sáu đã rời thế gian về cõi vĩnh hằng.
--------------------------------------------------------
* Nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại Giao, nguyên Bộ trưởng Bộ Thương Mại, nguyên Bĩ thư Trung Ương Đảng, nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ
