Bài hát được viết mừng mùa xuân độc lập đầu tiên của dân tộc cũng chính tác phẩm gần cuối trong sự nghiệp sáng tác của cố nhạc sĩ tài hoa Văn Cao.
Vào một ngày giáp Tết Bính Thìn (1976), họa sĩ Văn Thao (con trưởng nhạc sĩ Văn Cao) trở về nhà, sững sờ với tiếng đàn dương cầm vọng ra từ căn gác nhỏ số 108 Yết Kiêu. Đó là một điệu valse mượt mà, dìu dặt theo như ông kể lại. Cùng với đó là cảnh tượng mà lâu lắm rồi ông không được chứng kiến: “Cha ngồi bên đàn. Đôi bàn tay khô gầy của ông đang lướt trên những phím đàn ố vàng, loang lổ. Tiếng đàn ấm áp, ngọt ngào âm vang đầy ắp căn phòng”.
Sau 20 năm kể từ lần cuối cùng Văn Cao tuyên bố gác bút, từ bỏ sự nghiệp sáng tác, ông mới say sưa như vậy bên phím đàn. “Cha sáng tác bài hát này mừng xuân đầu tiên đất nước mình thống nhất” - Văn Cao đáp lại con trai ông bằng đôi mắt sáng lấp lánh. Và Mùa xuân đầu tiên - mùa xuân hòa bình độc lập đã ra đời.
 |
Hình ảnh hoa đào tượng trưng cho mùa xuân. Ảnh: Phương Phương.
|
Khác với những ca khúc có cấu trúc phức tạp, ca từ hào sảng như Trường ca sông Lô, Tình ca trung du, Mùa xuân đầu tiên dẫn dắt người nghe vào một không gian âm nhạc giản dị, trong lành bằng một điệu valse khoan thai, dìu dặt mở đầu:
“… Rồi dặt dìu, mùa xuân theo én về
Mùa bình thường, mùa vui nay đã về…”
Mùa bình thường, mùa vui nay đã về…”
Nhịp 3/4 đưa đẩy, chậm rãi, nhịp nhàng đón bước người trở về trong niềm hân hoan ngày hội ngộ. Mùa xuân - mùa vui đã về trọn vẹn khi đất nước lần đầu tiên được đón Tết cổ truyền trong hòa bình độc lập. Niềm xúc động ấy trào dâng trong tất thảy mọi người khi nghe đến hai chữ “đầu tiên” thiêng liêng đầy xót xa, thấm thía.
Tuy nhiên, so với các bài hát khác cũng ra đời ở cùng thời điểm này, Mùa xuân đầu tiên của Văn Cao từng bị coi là “lạc điệu”. Nếu như hầu hết bài hát lúc bấy giờ như Đất nước trọn niềm vui của Hoàng Hà, Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng của Phạm Tuyên, Tiếng hát từ thành phố mang tên Người của Cao Việt Bách đều được viết bởi giọng trưởng, âm hưởng hào hùng, sảng khoái, ca từ hân hoan, hừng hực khí thế chiến thắng thì Mùa xuân đầu tiên không nằm trong mạch cảm hứng ấy.
Cũng nói về mùa xuân, về đất nước, về tình yêu nhưng mùa của Văn Cao là “mùa bình thường”, đất nước của Văn Cao là “tiếng gà gáy trưa bên sông” và tình yêu dâng tràn trong mắt ông là khoảnh khắc “nước mắt trên vai anh, giọt sưởi ấm đôi vai anh” ngày hội ngộ.
Chính vì sự “lạc điệu ấy” mà mặc dù khi hoàn tất, ca khúc được đăng ngay lần đầu tiên trên báo Sài Gòn Giải Phóng số mừng xuân Bính Thìn, đồng thời lập tức được dịch lời và in ở Nga nhưng phải rất lâu sau đó mới được phổ biến rộng rãi ở Việt Nam. Nhiều người cho rằng ca khúc gì mà “nghe mơ hồ rắc rối, kêu gọi tình thương một cách chung chung, thiếu tính giai cấp” (Từ đây người biết quê người… Từ đây người biết thương người… Từ đây người biết yêu người). Có ý kiến chỉ trích tính chất ủy mị, yếu đuối (nước mắt trên vai anh, giọt sưởi ấm đôi vai anh) của bài hát không hợp với khí thế tưng bừng trong ngày vui toàn thắng của dân tộc.
 |
Cố nhạc sĩ Văn Cao bên cây đàn dương cầm. Ảnh: st.
|
Nhưng cũng chính vì thế mà Mùa xuân đầu tiên ở lại lâu hơn trong lòng khán giả khi tất cả những ồn ào, rực rỡ qua đi. Bởi lẽ, nó đi xa hơn niềm vui tức thì, khi chạm đến những xót xa, thấm thía của một dân tộc bước ra từ đau thương, mất mát của chiến tranh.
Không sử dụng gì nhiều ngoài chất liệu hiện thực, bức tranh mùa xuân của Văn Cao ở đây gần gũi và bình dị như hơi thở, sự sống của những người dân nghèo trên khắp đất nước. Đó là tiếng gà trưa, là giọt nước mắt của bà mẹ “ba lần tiễn con đi, hai lần khóc thầm lặng lẽ”, là “khói bay trên sông”, là tất cả những đau thương, mất mát lẫn hạnh phúc, tin yêu về một mùa xuân mới.
Văn Cao “đi trước” thời đại có lẽ ở chỗ đó. Ở cái nhìn sâu đằng sau một chiến thắng vang dội là những gì dân tộc này đã phải đánh đổi, hy sinh. Ở cái nhìn xa đằng sau niềm hân hoan phút chốc này là bao nỗi lo về một cuộc đời mới, một cuộc dựng xây mới. Vì thế mà ông vừa bồi hồi, vừa trăn trở:
“… Từ đây người biết quê người
Từ đây người biết thương người
Từ đây người biết yêu người…”
Từ đây người biết thương người
Từ đây người biết yêu người…”
Như một niềm tin vừa được khẳng định nhưng cũng như một băn khoăn, suy tư về tương lai:
“… Từ đây người biết quê người?
Từ đây người biết thương người
Từ đây người biết yêu người?”
Từ đây người biết thương người
Từ đây người biết yêu người?”
Luôn do dự và hồ nghi là tâm thế một người mang cảm thức của cả dân tộc vừa bước ra từ trong chiến tranh, nâng niu trên tay một niệm hạnh phúc diệu kỳ và mong manh như nằm ngoài sự thật. Tâm thế ấy đã vượt lên trên niềm vui thoáng chốc để dự cảm, để xót xa và để thấm thía về con đường dài phía trước mà dân tộc sẽ phải gồng mình bước qua. Với đầy rẫy những đau thương, mất mát, ly tan hay những vách ngăn không cùng giữa quá khứ và tương lai, giữa thế hệ đã hy sinh và thế hệ được hưởng trái ngọt ngày hôm nay.
Thời gian đã là câu trả lời hùng hồn nhất cho những người từng phủ nhận Mùa xuân đầu tiên của Văn Cao. Đến nay, những giai điệu dìu dặt, khoan thai theo đàn chim én bay trong bài hát vẫn làm ấm lòng người Việt Nam khi Tết đến, xuân về. Nói về những giai điệu đẹp đến nao lòng ấy, nhà thơ Thanh Thảo từng ví: “Cả một dòng sông vui nhưng không trào cuộn ồn ào mà như lắng lại, nghe kỹ thấy những lượn sóng đang run run, những lượn sóng như nhắn nhủ cái gì, báo trước điều gì”.
 |
Đất nước đang bước vào một mùa xuân mới. Ảnh: Phương Phương.
|
Tác giả Dương Tấn Long cũng chia sẻ niềm đồng cảm trong một nhận xét khác: “Giai điệu và ca từ mới nếm vào thì thấy dịu ngọt nhưng cái ý, cái hồn cứ ngấm dần, nghe đắng quanh cổ xuống tận tim gan…”.
Mùa xuân đầu tiên, ý chỉ mùa xuân hòa bình, độc lập đầu tiên của dân tộc nhưng cũng chính là mùa xuân cuối cùng, một trong các bài hát cuối cùng trong sự nghiệp sáng tác của cố nhạc sĩ Văn Cao. Như một cơ duyên, bài hát cũng phải chịu số phận kỳ lạ, nhiều truân chuyên, trắc trở như chính cuộc đời người nhạc sĩ tài hoa ấy. Có nhiều ca sĩ đã thể hiện thành công bài hát này như nhóm 5 Dòng Kẻ, Tam ca Áo trắng nhưng để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng khán giả có lẽ là giọng ca Thanh Thúy trong bản hoà âm của nhạc sĩ Bảo Phúc.
Một ngày đầu xuân mới, hãy cùng nhìn lại hình ảnh của người nhạc sĩ tài hoa, râu tóc bạc phơ, thong thả bước xuống chợ Tết trong một mùa xuân xưa cũ năm nào để sống lại những khoảnh khắc “đầu tiên” thiêng liêng, xúc động ấy một lần nữa khi mùa xuân đang về…
| "Mùa xuân đầu tiên" - Thanh Thúy |
Nhạc sĩ Văn Cao và “Mùa xuân đầu tiên”
Tác giả:
Hồ Bất Khuất
 Cố nhạc sĩ Văn Cao |
“Mùa xuân đầu tiên” bắt nguồn từ chiến thắng mùa xuân 1975
Anh Văn Thao kể hoàn cảnh ra đời, cảm xúc chủ đạo của bài hát bằng tất cả tình cảm yêu thương, kính trọng người cha tài năng của mình. Ngồi bên dòng suối (mà anh tự hào cho rằng bố anh chỉ có Suối Mơ”, còn anh thì có suối thực), anh nhẹ nhàng nói:
“Đây là tác phẩm nhạc sĩ Văn Cao viết trở lại sau 20 năm ngừng sáng tác. Cái thôi thúc ông sáng tác chính là sự kiện giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước ngày 30/4/1975. Hôm đó, nghe tin đất nước hoàn toàn thống nhất, trong khi nhà nhà rộ lên tiếng reo vui thì Văn Cao im lặng.
Ông im lặng nhưng đôi mắt sáng lấp lánh. Trong ông có một điều gì đấy đang trào lên. Từ hôm đó, tâm trạng ông khác hẳn... Nhưng mãi tới một ngày giáp Tết năm 1976. Ngày đó thời tiết đẹp, trời nắng nhẹ và hơi se se lạnh. Bỗng tiếng đàn dương cầm vang lên. Một điệu valse hồ hởi, đằm thắm tràn ngập căn nhà. Giai điệu của bản nhạc mượt mà, lấp lánh như những hạt nắng xao động trên vòm cây.
...Hôm đó, Văn Cao ngồi bên đàn. Đôi bàn tay khô gầy của ông đang lướt trên những phím đàn ố vàng, loang lổ. Tiếng đàn ấm áp, ngọt ngào, âm vang đầy ắp căn phòng. Tôi ngồi xuống ghế, lặng nhìn đôi vai gầy guộc của ông phủ xuống cây đàn. Mái tóc bạc dài xõa phất phơ theo tiếng dương cầm thánh thót. Những vệt ánh sáng hắt qua ô cửa óng vàng chuyển động trên đôi bàn tay. Tiếng nhạc nhẹ dần, chậm chậm tan vào không gian, mênh mang. Đôi bàn tay gầy khẽ dâng lên khỏi bàn phím và bất động trong không trung. Lát sau, ông lặng lẽ đứng dậy, nhẹ nhàng rời khỏi cây đàn. Khuôn mặt ông bất động. Hình như tâm hồn ông vẫn còn bồng bềnh trôi theo những âm thanh của bản nhạc.
Tôi ngồi xuống bên ông. Hai cha con nhìn nhau. Tôi định nói một điều gì đó mà không được. Cổ họng cứ tắc nghẹn. Mãi lúc sau mới thốt được nên lời: “Lâu lắm con mới lại được nghe bố đánh đàn một cách say sưa như thế này. Giai điệu đẹp quá. Bài mới sáng tác của bố đấy à?”. “Ừ! Bố sáng tác bài hát này mừng Mùa xuân đầu trên đất nước mình thống nhất...”
Theo anh Văn Thao thì có một cái gì đó dường như đang chuyển động trong đầu ông cụ; Một âm thanh mơ hồ, mỏng mảnh như làn khói thoảng qua. Một tiếng gà gáy mênh mang. Một tia nắng lấp lánh, một cánh én vờn bay...
Văn Cao đã sáng tác xong ca khúc “Mùa xuân đầu tiên” vào đúng dịp tết Bính Thìn (1976) với ca từ mượt mà:
Rồi dặt dìu mùa xuân theo én về
Mùa bình thường mùa vui nay đã về
Mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên
Với khói bay trên sông gà đang gáy trưa
Bên sông một trưa nắng vui cho bao tâm hồn...
Ca khúc sau đó được in trên Báo Sài Gòn giải phóng. Và, không hiểu bằng cách nào, cũng trong năm ấy, ca khúc được dịch lời và in ở Liên Xô. Người Nga trả nhuận bút 100 rúp (mua được hơn 20 cái bàn là của Liên Xô lúc bấy giờ). Con gái ông đang học ở bên đó, gọi điện về thông báo như vậy. Ông bảo: “Cha ủy quyền để con lấy mà tiêu, cả đời bố đã bao giờ được lĩnh nhuận bút đâu!”.
Số phận “Mùa xuân đầu tiên” cũng long đong như chính tác giả
Ngày nay Mùa xuân đầu tiên đã trở nên quen thuộc với người Việt Nam, là một trong những bài hát hay nhất về mùa xuân. Nhưng tuyệt phẩm này cũng có số phận long đong như chính người tạo nên nó. Phải mất 20 năm sau khi ra đời, nó mới được dàn dựng và công diễn. Lúc đó nhạc sỹ Văn Cao đã sang thế giới bên kia được 1 năm rồi.
Dù Mùa xuân đầu tiên được in công khai trên báo cả ở Việt Nam lẫn ở Liên Xô ngay từ lúc nó được sáng tác, nhưng được hát lên, được phát trên sóng phát thanh thì còn cả một chặng đường dài.
Ngày đó người ta vẫn quen nghĩ về Văn Cao như một người có liên quan đến “Vụ án văn nghệ Nhân văn Giai phẩm” nên những sáng tác của ông không được công diễn. Vì vậy viết xong Mùa xuân đầu tiên, Văn Cao buộc phải cất cẩn thận nó trong chiếc tủ cũ và chấp nhận thời gian dần dà phủ bụi.
Nhưng rồi người ta không thể quay lưng lại mãi với tác giả Quốc ca. Bài Tiến quân ca của ông được chính Chủ tịch Hồ Chí Minh chọn làm Quốc ca vẫn vang lên trong những dịp trang trọng. Điều này nhắc nhở về một con người tài hoa đang bị vùi dập.
Mãi đến mùa thu 1983, sinh nhật 60 tuổi của Văn Cao được tổ chức tại căn gác nhà 51 Trần Hưng Đạo – Hà Nội. Lần đầu tiên sau nhiều năm, những tác phẩm Thiên Thai, Suối Mơ, Trương Chi... mới được hát trở lại. Năm đó, Đại hội Nhạc sĩ toàn quốc lần thứ 3 được tổ chức và Văn Cao được bầu lại là Ủy viên Ban chấp hành Hội. Đấy là sự kiện quan trọng cho việc hồi sinh một Văn Cao với những nhạc phẩm cuốn hút và lay động lòng người.
Tuy nhiên, lúc đó người ta lại chỉ quan tâm tới những tác phẩm tiền chiến của Văn Cao – những ca khúc đượm vẻ đẹp lãng mạn, mà chưa mấy quan tâm đến sáng tác mới của văn Cao.
Từ mùa xuân năm 1988, những “Đêm nhạc Văn Cao” được tổ chức trang trọng ở nhiều nơi, công chúng được thưởng thức nhiều tác phẩm thuộc loại đỉnh cao trong dòng âm nhạc hiện đại của Việt Nam, nhưng Mùa xuân đầu tiên vẫn chưa được hát. Quả là đây là một tác phẩm rất “cao số” của Văn Cao.
Mãi tới mùa thu 1993, trong đêm nhạc “Văn Cao – một đồng hành tuổi trẻ”, nhân kỷ niệm Văn Cao 70 tuổi, Mùa xuân đầu tiên mới được nữ ca sĩ Minh Hoa thể hiện. Rồi trong video ca nhạc “Văn Cao – Giấc mơ một đời người”, “Mùa xuân đầu tiên” cũng được vang lên qua trình diễn của ca sĩ Thanh Thúy. Nhưng dẫu sao đây cũng chỉ mới là những nỗ lực của một vài ca sĩ chưa có tiếng vang vào lúc bấy giờ. Do vậy Mùa xuân đầu tiên vẫn chưa được đồng bào cả nước biết đến một ách rộng rãi.
Như là một định mệnh, mãi cho đến khi Văn Cao tạ thế (10/7/1995), Mùa xuân đầu tiên của ông mới được dàn dựng công phu, được trình diễn ở những sân khấu hoành tráng, được đưa lên sóng phát thanh, truyền hình. Đến lúc này Mùa xuân đầu tiên của Văn Cao mới thực sự “đóng đinh” vào đời sống âm nhạc Việt Nam.
Vị trí xứng đáng của ca khúc khải hoàn theo phong cách Văn Cao
Khác với những ca khúc Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng và những bài hát mang âm hưởng hào hùng được sáng tác trong dịp chiến thắng mùa xuân 1975, Mùa xuân đầu tiên cho ngày toàn thắng của Văn Cao có giai điệu mượt mà, sâu lắng, khắc sâu vào tâm hồn người Việt thứ tình cảm chan chứa yêu thương và niềm tự hào. Nhà thơ Thanh Thảo đã viết “Đi trong mùa xuân của Văn Cao”: “Cả một dòng sông vui, nhưng không trào cuộn ồn ào, mà như lắng lại, nghe kỹ thấy những lượn sóng đang run run, những lượn sóng như nhắn nhủ cái gì, báo trước điều gì. Chợt sáng, chợt nhòe, ấn tượng ấy chập chờn trong tôi, ám vào tôi day dứt. Cuộc đời này rồi sẽ ra sao, chúng ta rồi sẽ đi về đâu. Liệu cái thời khắc trẻ thơ kỳ diệu ấy có đủ sức nâng đỡ ta trong những ngày nặng nề của cuộc đời”.
Đặc biệt, ca từ của bài hát này có ý nghĩa rất sâu sắc: “Ôi giờ phút yêu quê hương làm sao trong xuân vui đầu tiên/Ôi giờ phút trong tay anh đầu tiên một cuộc đời êm ấm...”/ “Từ đây người biết quê người/Từ đây người biết thương người/ Từ đây người biết yêu người...”
Hai chữ “Từ đây” được lặp lại nhiều lần nói lên mơ ước, khát vọng, niềm tin và cũng là lời nhắn nhủ của Văn Cao: Sau chiến thắng vĩ đại, con người phải biết yêu quê hương và biết yêu thương nhau. Chính điều này mới làm cho chiến thắng có ý nghĩa lớn lao hơn.
(Nguồn: http://gdtd.vn)
