Người Việt ta luôn tự hào là có bốn ngàn năm văn hiến. Thực ra, đã gần năm ngàn năm. Chính xác là 4907 bước vào năm Canh Dần.
Thế nhưng, chữ nhưng oan nghiệt, thế giới “bảo” chúng ta không biết cách nói cám ơn, làm ơn và xin lỗi trong cuộc sống hàng ngày.
Cám ơn, làm ơn và xin lỗi là những câu nói thường xuyên nơi cửa miệng của người Mỹ.
Mở cửa dùm cô gái khệ nệ bê mấy bịch đồ vừa mua đang đi ra khỏi cửa hàng, cô gái nhoẻn miệng cười, thank you. Lượm dùm cây viết cô thư ký lỡ tay đánh rớt, cô thư ký, thank you. Chồng nhờ vợ đưa dùm con dao để ông thái thịt làm bếp, cô vợ với tay lấy con dao đưa cho ông, ông chồng, thank you, honey. Nhường cụ bà bước lên xe buýt khi xe vừa đậu tại bến, bà lão, thank you. Cô bé bật dùm ngọn đèn cho ông bố, ông bố, thank you.
Nhất nhất, người dân HK đều sẵn sàng câu cám ơn cho người làm dùm mình việc gì đó, dù là việc rất nhỏ.
Tại một quán cà phê sáng chủ nhật đông đúc khách hàng, đi lại khó khăn, lỡ tay đụng người bên cạnh, I am sorry. Tại một night club, vừa biết nhảy đầm nên… lỡ nhịp đạp trúng chân người tình, anh kép, sorry, baby. Trên xe buýt, một chàng ngồi giữa hàng ghế, tới bến xe gần nhà, xe buýt dừng lại cho chàng xuống. Chàng trai trẻ nhìn mọi người hiền hòa, excuse me, chờ mấy người ngồi đầu hàng ghế xếp đôi chân gọn lại hoặc tạm thời đứng lên bước ra ngoài, nhường lối cho chàng đi. Ra khỏi hàng ghế, chàng nhìn mấy người đó, thank you, trước khi bước xuống xe buýt. Người cha đã hứa mà vì công việc bận rộn không đưa con đi coi trận đấu bóng rổ cuối tuần, ông bố, sorry, son. Cô vợ ngồi trước máy tính miệt mài đánh máy cho xong bản báo cáo phải nộp gấp cho xếp sáng sớm mai. Anh chồng thương vợ tới bóp nhẹ vai nàng nhưng có lẽ hơi mạnh tay (chắc là không phải mượn dịp để… trả thù). Cô vợ, ái da, đau anh. Anh chồng vội vàng, honey, I’m sorry.
Cũng vậy, nhất nhất, người Hoa Kỳ đều biết xin lỗi khi làm một việc gì đó không phải, không đúng đối với những người xung quanh bất kể lớn nhỏ, dù chỉ là lầm lỡ, không cố ý.
Cùng với cám ơn và xin lỗi, hai từ làm ơn cũng được người Mỹ thường xuyên sử dụng. Ví dụ, honey, please get me a cup of coffee; hay, would you please go to the market and buy me a box of chocolate. I’m hungry; hoặc, can you do me a favor, get me (something). Cần người khác làm gì cho mình, dù là việc nhỏ, họ đều nói làm ơn; làm dùm tôi chuyện này chuyện kia, nha.
Thêm một điều nữa là họ không soi mói, không xía vào chuyện cá nhân không phải của họ. Đèn nhà ai nấy rạng, đêm nhà nào nấy tối. Ai cũng ráng giữ lịch sự tối thiểu. Chúng ta phải tập để bỏ thói xấu tọc mạch, ngồi lê đôi mách, kể tội, nói xấu nhau. Có gì thắc mắc, cứ việc hỏi thẳng và chất vấn đương sự liên quan để làm sáng tỏ sự việc, không nên đi kể lể, kết tội với những người không liên hệ làm mất sự kết đoàn không cần thiết, nhất là sinh hoạt trong cùng một tổ chức.
Hồi tôi mới qua Mỹ, bắt đầu bay ở Hồng Kông và máy bay đáp xuống phi trường San Francisco lúc trời vừa sáng. Lúc đó bên Hồng Kông cũng đã bắt đầu đêm. Được dạy người Tây phương rất lịch sự nên dù buồn ngủ cũng phải ráng nhướng mắt lên, chịu không nổi lâu lâu cũng ngủ gật. Mỗi lần gật một cái là tôi vội vàng banh mắt ra, rồi lén nhìn chung quanh coi có ai… cười mình không. Thấy thiên hạ tỉnh bơ. Cô gái ngồi gần tôi thì chúi mũi vào quyển sách; ông già ngồi cách một hàng ghế cũng bâng quơ nhìn những con chim sắt lên xuống trên bầu trời sẫm mây đen, chắc đang bận lo con cái ông lái xe về từ phi trường có gặp mưa lớn hay không; mấy người khác xa xa cũng chẳng ai để ý. Nhưng tôi vì tự ái… dân tộc, nhất quyết chỉ… gật chứ không chịu nằm dài ra mấy băng ghế ngủ tạm, sợ Mỹ họ cười. Nhưng họ lại nhất định không thèm cười mới chết chứ. Kể ra thì mình cũng chỉ lo hão đấy nhỉ.
Còn các cơ quan nhà nước thì sao? Cũng vậy. Các văn phòng trong tòa thị chính đều mở và đóng cửa đúng giờ. Nhân viên chính quyền thì niềm nở, lịch sự với dân chúng tới xin giấy tờ hoặc xin giúp đỡ, vì họ đúng là đầy tớ, ăn lương từ tiền thuế của nhân dân, nên phải phục vụ nhân dân đúng mực. Lộn xộn là bị đuổi việc, hoặc xếp của họ cũng bị chất vấn, cảnh cáo và bị đuổi. Không có đặc ân hoặc miễn trừ cho ai cả. Tất cả đều bình đẳng trước pháp luật, từ tổng thống đến anh nghị viên một thành phố nhỏ miền quê, đều là công bộc nhân dân đúng nghĩa. Chỉ nhân dân mới có quyền truất phế họ qua lá phiếu.
Còn bên Nhật, một dân tộc Á Châu, thì sao? Tôi không sống ở Nhật mà chỉ quá cảnh vài tiếng đồng hồ chuyển tiếp. Đây là những gì tôi mục kích.
Trên đường về VN, chúng tôi phải đổi chuyến bay ở Nhật và phải đợi khoảng năm, sáu tiếng, có tuyến xe buýt đưa về tới khách sạn gần phi trường. Sau khi check-in, định đem hành lý lên phòng, đã thấy mấy cô nhân viên khách sạn đẩy một chiếc xe nhỏ tới chuẩn bị chất hành lý lên xe. Vốn sẵn tính “ga-lăng” từ trời Tây, tôi định giúp cô nhấc mấy cái vali lên xe, cô nhân viên còn khá trẻ và nhỏ con, mỉm cười xua tay, như bảo tôi chớ động vào, để cô làm. Tôi chưa hết ngạc nhiên cô đã nhanh nhẹn xếp mấy vali lên xe đẩy đi. Chúng tôi lẽo đẽo im lặng đi theo. Lên tới phòng, cô chờ tôi mở cửa phòng rồi đẩy vô, sau đó lại mỉm cười gật đầu chào rồi đi giật lùi. Ra khỏi phòng mới xoay lưng lại bước tới trước. Lúc rời khách sạn, chúng tôi được các cô nhân viên đưa tiễn bằng cách cúi rạp đầu chào đoàn người trên xe. Còn tại phi trường tôi chứng kiến cảnh một nhân viên nữ của một hãng máy bay nào đó chạy bộ khá nhanh, trên tay cầm một tấm bảng nhỏ, có lẽ là tên của một hành khách nào đó sắp trễ chuyến bay mà cô phải đi tìm chăng?
Nói chung, các nhân viên người Nhật rất tận tụy, vui vẻ, nhiệt tình với hành khách trên máy bay cũng như ở phi trường, tuy cách giao tế của họ có khác chúng ta. Riêng với chính họ thì rất tự giác, nghiêm khắc và kỷ luật, không tham nhũng, hối lộ hay ăn cắp của công. Không có gì để ngạc nhiên khi Nhật bước lên hàng cường quốc đứng thứ nhì chỉ thua Mỹ, sau ba mươi năm xây dựng đất nước từ hoang tàn và đổ nát cuối Thế chiến thứ hai. Chúng ta rất nên học những đức tính tốt này của người Nhật, để ít ra, mọi người tự giác mà không biến những lễ hội hoa thành cảnh cướp giật trắng trợn, vừa gây phản cảm, vừa làm ô danh Việt Nam, ít gì cũng từng hãnh diện là con rồng cháu tiên, tức có cốt cách thanh cao, lịch sự, cư xử có văn hóa với nhau. Chúng ta có cảm thấy nhục nhã không khi Nhật đã ra thông cáo không tham gia lễ hội hoa tại Hà Nội năm nay nữa? Tự ái dân tộc để đâu?
Thế còn Việt Nam ta thì sao?
Những nhân viên, những người Việt đầu tiên tiếp xúc với người ngoại quốc, có thể xem như là đại diện cho bộ mặt VN. Ấn tượng đầu tiển khi tiếp xúc với ai sẽ để lại những nhận xét rất quan trọng sau này.
Tôi nhận thấy các nhân viên hàng không Việt Nam ít cười, lạnh nhạt, dù nhiều cô cũng trẻ trung, sáng sủa, đẹp mắt, nhưng hay thường bẳn gắt và thiếu lễ độ với hành khách khi họ yêu cầu làm dùm một việc gì đó (mấy năm sau này không biết đã khá lên chưa). Các cán bộ thuế quan cũng thế. Ai cho tiền thì còn tươi nét mặt. Ai không cho thì tỏ vẻ khó chịu, hạch sách. Ô hay, đây là công việc phục vụ chứ có phải quan trên đâu nào. Mà dù có là quan trên cũng vẫn là đầy tớ nhân dân theo lời bác Minh đấy chứ! Ấy là còn dính dáng tới chính trị chút xíu, chưa nói tới phép lịch sự xã giao thường ngày giữa con người với nhau trong một xã hội văn minh, tự hào là có vài ngàn năm văn hiến. Chúng ta hãy dặn nhau tích cực giúp VN chống tham nhũng bằng cách không hối lộ nhân viên hải quan phi phường. Hãy cứ để họ khám xét hành lý. Mất khoảng nửa tiếng, một tiếng để chống tham nhũng cũng rất đáng và giúp cho bộ mặt VN trước thế giới sạch sẽ, nhẵn nhụi, đỡ lem luốc hơn. Các nhân viên này còn có phong thái “đểu” là chỉ dám vòi tiền đối với người Việt, mà không dám vòi ngoại nhân. Đây là tác phong “trên đội dưới đạp” của VN.
Xin kể qúy vị nghe câu chuyện thật sau đây. Tôi có anh bạn mới qua Mỹ được một năm đã phải về lại VN. Tại phi trường Tân Sơn Nhất cũng bị đòi cho tiền. Anh không cho và nói, các anh ngồi ở đây sướng bằng vạn Việt kiều. Mỗi ngày các anh ngồi mát ăn bát vàng, kiếm cả chục ngàn đô chứ ít gì. Còn chúng tôi mỗi ngày chỉ được chưa tới trăm bạc. Tôi đang thất nghiệp, có việc mới phải về. Không có tiền cho ai cả. Các anh muốn khám, xin mời. Tôi có mang sẵn băng keo theo đây. Anh nói to, họ cũng ngại (bắt đầu biết ngại là khá rồi!). Anh liền được mời bước qua cổng thuế quan ngay, không bị xét hỏi! Về tới địa phương ở Bảo Lộc, anh được mời lên làm việc. Anh cũng lên, nhưng ngồi mãi chả ai động tịnh gì (anh bảo mục đích là họ muốn kiếm tiền). Tức mình anh nói: tôi bận lắm, có việc phải về ngay. Đây số điện thoại của tôi, cần gì thì liên hệ sau. Và anh về thẳng. Anh cho biết sau đó chẳng thấy ai gọi. Mấy lần về VN sau này cũng chẳng còn ai quấy nhiễu nữa. Cười to, anh kết luận: bọn này là vậy. Mình cứ sợ là chúng leo lên đầu mình ngồi. Không sợ, sửng cồ là nó rụt vòi lại, vì mình sửng cồ đúng lý.
Có một trường hợp tôi thấy tích cực, là trên đường về lại HK cũng ghé nghỉ ở Nhật ba tiếng nhưng không được ở khách sạn. Sợ lạnh, tôi có xin phép anh tiếp viên hàng không, còn rất trẻ, chưa tới 30, được giữ cái mền nhỏ trên máy bay. Anh mỉm cười, dạ, lễ phép gật đầu.
Đa số những ai có dịp ra nước ngoài cũng đều đồng ý là trẻ em ở hải ngoại, nói chung, ngoan ngoãn hơn trẻ em trong nước. Chúng biết nói làm ơn khi cần gì, biết xin lỗi khi sai trái và biết cám ơn khi được giúp. Nói như vậy không phải là để so sánh, trịch thượng, hay khiêu khích, nhưng để chúng ta học hỏi và cố gắng thực hành. Việc gì cũng phải có làm mới quen. Lập đi lập lại riết sẽ thành một thói quen tốt, mang lại lợi ích cho cả xã hội, cư xử với nhau cho có văn hóa và sống bên nhau trong một nếp sống văn minh. Ngay cả người lớn đối xử với nhau cũng chưa thực sự có văn hóa như nhà nước và ông Minh vẫn kêu gọi. Đã có những câu chuyện vui: trong nhà hàng hoặc vũ trường, các cô VN dễ dàng tìm ra trong các chàng trai cùng đi với nhau, ai là Việt kiều. Các cô bảo chỉ có anh (Việt kiều) là nói cám ơn khi em bưng nước ra mà thôi!
Không lẽ các chàng “Việt nội” lại để mất mặt bầu cua với các nàng vậy sao?
Và không phải chỉ người lớn chúng ta mới cư xử với nhau như thế. Cũng hãy, con làm giúp mẹ chuyện này, vẫn hay hơn là, lấy cho tao con dao, còn đứng đó hả, tát cho bỏ mẹ mày bây giờ. Bỏ mẹ mày, tức là bỏ… chính mình chứ còn ai nữa!
Hãy biết nhận lỗi với nhau khi lầm lỡ, và xin lỗi cả với những người vai nhỏ hơn mình. Đừng cho rằng tao là bố thì chúng mày phải nghe, không được cãi, và lúc nào tao cũng đúng! ...
Hãy cám ơn nhau hằng ngày trong cuộc sống, từ những việc hàm ơn nhỏ nhất, để cuộc sống mỗi người và cả xã hội được thăng hoa lên hơn.
Hãy chứng minh cho thế giới thấy rằng chúng ta là một dân tộc đã có hàng ngàn năm văn hiến, bằng những phép cư xử, giao tiếp văn minh với nhau trong xã hội: biết nói cám ơn, làm ơn và xin lỗi lẫn nhau mỗi ngày.
© Tạ Dzu
