Xưa
Ngày nay, Thủ Dầu Một là trung tâm của tỉnh Bình Dương, cách Sài Gòn chỉ khoảng 20-30km. Dưới thời nhà Nguyễn, vùng đất mang tên Thủ Dầu Một vốn là trung tâm huyện Bình An, phủ Phước Long, tỉnh Biên Hòa. Lỵ sở huyện Bình An khi đó đặt tại thôn Phú Cường thuộc tổng Bình Điền. Tên gọi Thủ Dầu Một xuất phát từ việc ngày xưa xứ này là một rừng cây dầu cổ thụ, xưa kia đồn binh canh giữ tại huyện lỵ Bình An nằm trên ngọn đồi có cây dầu lớn, người ta quen gọi là Thủ Dầu Miệt, trong đó Thủ là “giữ”, còn “miệt” là vùng đất (giống như miệt xứ). Dần dần Thủ Dầu Miệt trở thành Thủ Dầu Một. Ngày nay, hình tượng trái dầu xuất hiện chính thức tại một số công trình ở trung tâm Thủ Dầu Một, đó là tại chợ Thủ Dầu Một hoặc bùng binh ngã 6 Thủ Dầu Một. Vào năm 1889, huyện Bình An tách khỏi tỉnh Biên Hòa để thành lập tỉnh mới mang tên Thủ Dầu Một, tỉnh lỵ đặt tại Phú Cường. Ngày nay cái tên Phú Cường vẫn còn, là một phường của thành phố Thủ Dầu Một. Là địa danh có lịch sử lâu đời, hiện nay vùng đất Phú Cường vẫn còn lại nhiều di tích thời Pháp, và khu hành chính của tỉnh Thủ Dầu Một nằm trên một ngọn đồi ở Phú Cường đã có từ khoảng 100 năm trước. Khu hành chinh này cũng đã từng là trung tâm hành chính của tỉnh Sông Bé, tỉnh Bình Dương, ngày nay là trung tâm hành chính của thành phố Thủ Dầu Một.
Lịch sử hình thành tỉnh Thủ Dầu Một (tỉnh Bình Dương) có nhiều biến động với nhiều lần nhập tách ranh giới tỉnh. Tháng 10 năm 1956, chính quyền VNCH chia Thủ Dầu Một thành các tỉnh Bình Dương, Bình Long. Ngoài ra còn có tỉnh Phước Long được thành lập với phần đất được cắt từ 2 tỉnh Biên Hòa và Thủ Dầu Một (Tỉnh Bình Long và Phước Long đã nhập thành tỉnh Bình Phước hiện nay)
Khi mới được thành lập, tỉnh lỵ của tỉnh Bình Dương đặt tại Thủ Dầu Một, nhưng lúc này gọi là thị xã Phú Cường. Đến năm 1976, chính quyền mới đã nhập 3 tỉnh cũ là Bình Dương, Bình Long, Phước Long thành tỉnh Sông Bé, tỉnh lỵ đặt tại thị xã Thủ Dầu Một. Đến năm 1996 thì tỉnh Sông Bé lại tách thành 2 tỉnh Bình Dương – Bình Phước như hiện nay. Sau đây mời các bạn xem lại một số hình ảnh xưa của thị xã Phú Cường thuộc tỉnh Thủ Dầu Một (trước 1956) và tỉnh Bình Dương (từ 1956 đến 1976):
Một phía của ngã 6 Thủ Dầu Một, chiếc xe jeep đang đi ra khỏi đường đường Quang Trung, bên phải hình là QL13 cũ (nay là CMT8). Tòa nhà trên dốc cao ngày nay vẫn còn, nằm phía sau điện máy Nguyễn Kim hiện nay. Ngoài cùng bên trái là đường Trần Hưng Đạo đi về phía chợ Phú Cường (chợ Thủ Dầu Một) Ngay góc ngã 6 này là nhà thờ lớn nhất Bình Dương, đó là Nhà thờ chính tòa Phú Cường:
Ở vị trí này, từ năm 1864 đã có ngôi nhà thờ đầu tiên được xây dựng, đến năm 1897 thì được xây lại ngôi nhà thờ thứ 2. Đến năm 1941 thì xây lại ngôi thứ 3, chính là nhà thờ trong hình này. Sau gần 70 năm sử dụng, ngôi nhà thờ này đã chập hẹp và xuống cấp nên ngôi nhà thờ thứ 4 (là nhà thờ hiện nay) được xây dựng và khánh thành năm 2014.
Những dãy nhà thương mại 2 bên chợ: Hình ảnh chợ Phú Cường thập niên 1960: Bên trái là đường Đoàn Trần Nghiệp, bên phải là đường Thái Lập Thành (nay là Nguyễn Thái Học).
Trường sĩ quan công binh thời VNCH
Doanh trại Vassoigne thập niên 1920
