Nhà bạn được ông Trời cho ở bên cạnh một gia đình đông con trai, trong khi bạn có mỗi cô con gái, vợ ít lời và bản thân “chân yếu tay mềm”. Người hàng xóm hay bắt nạt, thỉnh thoảng giơ nắm đấm dọa chơi, còn nói sẽ chiếm luôn miếng đất chung trước mặt, kể cả cái bờ rào thuộc về gia đình bạn. Thói quen của anh ta “của tôi là của tôi, của anh thì chúng ta chia nhau”. Bạn làm gì với anh ta đây?
Hàng xóm va chạm, chuyện muôn thưở
Ngay cả khi là hàng xóm thân thiện, ở cạnh nhau cũng không thể tránh va chạm. Cái cổng làm không đúng hướng, chĩa sang cửa nhà người ta kiểu “đấu khẩu”, lập tức bị kiện lên tận phường. Con gà sang sân kiếm ăn, bị ném què, là đủ lý do cãi cọ ầm ỹ. Con chó chạy rông làm hỏng vườn rau xà lách có thể là nguyên nhân vác gậy phang nhau.
Đông con, lực mạnh thì sang phá nhà kẻ yếu. Người yếu dùng kế củ đậu bay, đêm đêm đi qua cho một viên đá lên mái nhà, vỡ vài viên ngói cho đỡ tức. Có khi kéo bè kéo cánh ở đâu về đánh nhau tiếp. Kẻ thắng cũng sứt đầu mẻ trán, người thua đi cấp cứu bệnh viện, chưa kể hầu tòa nếu nghiêm trọng.
Giận nhau chán rồi lại hối hận. Một hôm, đuổi con gà sang hàng xóm, giả vờ hỏi đổng “bác có thấy con gà nhà em bên đó không?”. Nhà kia thấy giận nhau lâu cũng chằng tiện, lo bị trả thù vặt, chả làm ăn được gì, nên cũng đon đả “Bác cứ sang tìm đi, nhà em xích chó rồi”. Mời vào làm chén rượu, hết giận nhau.
Dẫu vậy, cuộc chiến tranh sẽ tiếp diễn khi quyền lợi bị va chạm. Ví dụ, tranh chấp miếng đất trước nhà kể trên. Có văn hóa thì mời nhau sang chơi và đàm đạo, có lý có tình để hai bên cùng có lợi. Miếng đất được biến thành nơi vui chơi chung và thậm chí mấy nhà gần đó cũng được lợi.
Nếu không may, có anh tham lam chỉ muốn “Miếng đất đó của nhà tôi, vì ông cố bốn đời nhà này xí phần rồi”. Anh thấp cổ bé họng cãi “nhà này mất bao nhiêu công sức lấp, san nền mới được như thế”.
Trong tranh chấp mà phải dùng đến cơ bắp, lẽ phải thường thuộc về kẻ mạnh. Tuy nhiên, với cả xóm, điều đó chưa chắc đã đúng. Kẻ mạnh có thể lấn át người yếu, nhưng về chung cuộc, người đời lại nhìn kẻ hay ăn hiếp với một con mắt dè dặt thì anh khổng lồ đến mức nào cũng khó sống trong một cộng đồng như thế.
Cứ xem Nga mang quân đánh Georgia, rồi xâm lược Ukraine hàng xóm sẽ rõ, phần thế giới còn lại ít ai có thể hợp tác tiếp với người Nga kể cả Trung Quốc gọi là thân hữu.
Thời mở cửa đòi hỏi mỗi con người, mỗi làng xóm, mỗi quốc gia phải sống trong một thế giới chung. Nước Mỹ không thể làm bá chủ một mình mà không có đồng minh. Trung Quốc không thể phát triển được kinh tế nếu không bán được hàng hóa sang các nước khác. Người Nga xuất khẩu dầu hỏa, khí đốt đi đâu nếu các nước nổi giận vì các vị vua dầu Siberi đóng mở khóa van đường ống bất kỳ lúc nào.
Về ngắn hạn, kẻ mạnh có thể gây ra khó khăn nhất định cho người yếu. Nhưng về dài hạn, đó là điểm yếu của những anh chàng hay lên gân cốt. Ai còn tin và làm ăn với những kẻ không có độ tin cậy mà chỉ thích choảng nhau hay đi lấn chiếm.
Chuyện những hàng xóm yếu.
Ba Lan nước bé, người ít làm sao đương đầu với anh chàng gấu Nga có đủ tên lửa, xe tăng, máy bay, tầu ngầm nguyên tử. Nhưng Putin tức điên vì anh bạn hàng xóm, chơi giỏi piano, bỗng nhiên “mời” trạm ra đa của Mỹ chuyên theo dõi tên lửa hành trình, đặt ngay nách Moscow mà không làm gì được. Cách duy nhất làm được là chĩa tên lửa mang đầu đạn hạt nhân vào Warsaw nhưng không ấn nút bao giờ. Tiêu diệt hết hàng xóm thì bán dầu, bán vũ khí cho ai.
Cuộc chiến tranh ngắn ngủi giữa Grudia và Nga đã làm cho Tbilisi thiệt hại vài tỷ đô la. Nhưng đổi lại, người Nga mất người hàng xóm vĩnh viễn vào tay phương Tây. Tuy vậy, Grudia không thể thiếu người Nga, không thể bỏ hàng xóm để sang Texas với Mỹ. Họ cần bán rượu vang nổi tiếng sang Moscow vì bên Mỹ không ai mua. Cách còn lại là của hai anh này là “đuổi gà sang hàng xóm”, kiếm cớ làm lành.
Sống cạnh hàng xóm mạnh, bắt nạt không có nghĩa người yếu chịu lép vế. Không thể chuyển nhà đến một nơi không có láng giềng, nhưng có thể tìm ra đồng minh mạnh, dư luận ủng hộ và luật pháp. Đó là chìa khóa chế ngự những anh chàng quen ăn hiếp phải dè chừng
Nước lớn muốn mạnh phải cần nhóm nước nhỏ đi theo làm đồng minh. Người ta theo vì lợi ích chính trị, kinh tế và cả sự tin tưởng (credibitiy). Nếu người dẫn đầu đối xử không đàng hoàng thì lòng tin sẽ mất. Đó chính là gót chân Asin của các cường quốc.
Trong tranh chấp, người yếu không thể lôi cơ bắp ra thi thố. Nếu nắm vững luật lệ, biết lịch sử của miếng đất, dựa vào bạn bè quanh đó, khó ai có thể tuyên bố chủ quyền một cách dễ dàng.
Đương nhiên, anh yếu thế phải xây dựng nội lực mạnh cho mình, vì “hom hem” đi đâu cũng bị bắt nạt. Cần tạo ra một gia đình đoàn kết cao, đủ uy tín để láng giềng nhìn vào, thấy mình bị kẻ khác hà hiếp, có người tốt giơ tay giúp đỡ.
Đất nước nào cũng phải có hàng xóm, trừ vài quốc gia đảo giữa đại dương. Nước mình cạnh Trung quốc khổng lồ, lúc làm bạn, lúc làm người dưng, từ môi hở răng lạnh đến 16 chữ vàng. Ở cạnh nhau thế nào cũng có chuyện không thể tránh được.
Đối nhân xử thế như thế nào thì các bậc tiền nhân đã làm hết cả rồi. Một thế kỷ gần đây cũng cho nhiều bài học. Vấn đề còn lại là nhớ và áp dụng cho đúng nơi đúng chỗ. Người nhỏ bé tìm ra gót chân Asin của kẻ khổng lồ thì dễ sống hòa thuận.
Nga tấn công Ukraine giờ không có lối thoát vì phương Tây coi đây là dịp cho Putin xuống mồ. Ông Tập cũng nhìn thấy bài học nhãn tiền.
Thời nào cũng thế, dù hòa bình hay chiến tranh, mỗi quốc gia cần một sự đồng thuận để làm nên sức mạnh.
Chợt nhớ mấy câu thơ của Thâm Tâm trong Tống biệt hành “Đưa người, ta không đưa qua sông// Sao có tiếng sóng ở trong lòng”.
Người Việt chẳng cần ra đến Hoàng Sa hay Trường Sa, chỉ cần đọc, bàn luận hoặc có quyền được nhắc đến những tên đảo thân yêu, thì vẫn nghe được “tiếng sóng biển Đông” ở trong lòng. Đó là một trong những sức mạnh của đất nước nhỏ bé này có từ ngàn năm sống cạnh hàng xóm to.
Hiệu Minh. Trích tứ Hiệu Minh blog từ năm 2009.
